Nga Viktor MËRKURI –
Analizë mbi rolin e partive politike në jetën publike dhe vendimmarrjen politike
Në një system realist mbi fuksionin e strukturës shtetërore, qeveria, kryeministri, presidenti, parlamenti por edhe partitë politike, në kontekstin e konkurrencës politike, ushtrojnë presion për mbizotërimin e çështjeve që ata promovojnë në arenën publike. Çdo organ politik kolektiv synon të promovojë një temë nga e cila pret përfitime kolektive dhe jo vetëm. Ekzekutivi mund të ketë burime të privilegjuara në prodhimin dhe përhapjen e çështjeve që propozon dhe në menaxhimin e politikave publike, por gjithashtu është nën presion të konsiderueshëm për të menaxhuar këto çështje.
Dëshiroj të argumentojë se efektiviteti i dinamikës së pjesëve të sistemit politik është një funksion, mbi të gjitha, i marrëdhënieve që ata mbajnë brenda secilit sistem politik dhe partiak. Është po kjo strukturë e sistemit politik, e cili klasifikon burimet e “lojtarëve” politikë dhe formon dinamikën e tyre. Çështjet parlamentare fitojnë kështu efektivitet të ndryshëm në dominimin e tyre, në varësi të sistemit politik në të cilin zhvillohet.
Ekzistojnë dy akse që dëshiroj të parashtroj:
I pari ka të bëjë me mjedisin në të cilin zhvillohet veprimi i aktorëve politikë. Faktori kryesor që rregullon efektivitetin e veprimeve ka të bëjë me parametrat e mjedisit më të gjerë që formojnë aftësitë e aktorëve. Struktura e sistemit politik dhe sistemit partiak, pra marrëdhënia midis pushtetit ekzekutiv, legjislativ dhe partisë në systemin përkatës politik janë parametrat themelore që rregullojnë dinamikën individuale të aktorëve socio-politikë. Lloji i sistemit partiak (sistemi dypartiak, shumëpartiak, etj), struktura e sistemit politik (kryeministror, presidencial) dhe roli i Kuvendit (sistemet parlamentare dhe presidenciale), ndër të tjera, përcaktojnë në mënyrë të konsiderueshme mundësitë dhe mjetet e veprimit të lojtarëve. Në kontekstin e mësipërm do të përpiqemi të krahasojmë Shqipërinë me përvojën ndërkombëtare, në mënyrë që ndryshimet në ndikimin që gëzojnë aktorët në varësi të mjediseve në të cilat zhvillohet veprimi i tyre të jenë transparente.
Mjedisi politik formon mjetet e veprimit të aktorëve të përfshirë në përcaktimin e problemeve publike dhe politikave publike. Mjetet e veprimit gjithashtu formojnë mundësitë për veprim, pasi ato janë në thelb, siç përshkruhen nga Meny & Surel tek libri “Demokracitë dhe Sfida Populiste”, aftësia e A-së për të detyruar B-në në një veprim që B-ja nuk do të kishte ndërmarrë pa ndërhyrjen e A-së.
Në vazhdimësi, pyetja ndahet në një sërë pyetjesh dytësore si: kush ka privilegjin e dukshmërisë për temat që ata propozojnë, kush kontribuon në formimin e kornizave politike hegjemonike, kush legjitimohet të marrë pjesë në lojën e vendimmarrjes politike, si janë formuar përkufizimet hegjemoniste të situatave dhe si janë fitimet nga këto procese të fushës politike?
Në fund të fundit, hegjemonia e problemeve të caktuara, kornizat e tyre dhe konsensusi mbi to është shprehja e marrëdhënieve të pushtetit, një pjesë e së cilës është kristalizuar në fushën e publicitetit politik.
Boshti i dytë ka të bëjë me aktorët politikë dhe temat që ata propozojnë. Meny & Surel kanë përshkruar qartë “ciklet” e aktorëve kryesorë në politikën publike. Duke shfrytëzuar përvojën franceze, autori i referohet rrethit të parë i cili përbëhet nga rrethi i ngushtë i Presidentit të Republikës, Kryeministrit dhe Ministrit të Financave. Në këtë rast, rregullimi politik varet nga konkurrenca politike.
Cikli i dytë përfshin administratat sektoriale që luajnë rolin e përafrimit të interesave sektorialë me kërkesat më të gjera të politikave. Më pas ndiqen nga aktorë të jashtëm, të tillë si organizatat profesionale ose ato jo-fitimprurëse, dhe sindikatat. Cikli i katërt përfshin institucionet politike të tilla si Parlamenti dhe legjislativi.
Sidoqoftë, është fakt që partia në qeveri gëzon burime të konsiderueshme, të cilat janë burime sistematike dhe burime komunikimi. Në kuptimin e kontrollit të çështjeve politike, i referohemi jo vetëm prodhimit por edhe legalizimit dhe ushtrimit të çështjeve politike. Këtu ngre në pahë disa përbërës specifik të sistemit politik që lejojnë kontrollin e pjesshëm të çështjeve politike.
Mund të dallojmë përbërësit e mëposhtëm:
Sovraniteti parlamentar i qeverisë. Nëse partia qeverisëse ka shumicën në parlament, preferohet të kufizohet fuqia legjislative në prodhimin dhe legjitimimin e degës ekzekutive.
Centralizimi i pushtetit, kontrolli i kabinetit dhe mekanizmit burokratik. Këto tendenca favorizojnë strukturat e centralizuara institucionale që nuk lejojnë që nivele të ndryshme të përfshihen në prodhimin e politikave publike.
Partit politike të disiplinuara që përputhen me kërkesat programatike të udhëheqjeve të tyre duke mos lejuar që Parlamenti të funksionojë si një organ me rëndësi politike dhe legjislative.
Dominimi i partive politike në sistemin politik, dhe dobësia paralele e të ashtuquajturës shoqëris civile, çojnë në shpërndarjen e pabarabartë të burimeve midis partive politike dhe grupeve të shoqërisë politike që nuk kanë qasje të institucionalizuar në pushtetin politik dhe prodhimin e politikave publike
Qasje e drejtpërdrejtë në media. Qeveria, me burime të konsiderueshme pozicionale, gëzon një ndikim të fortë në fushën e publicitetit politik. Arrin të kapë ose zmbrapsë vëmendjen e medias, duke dobësuar fuqinë e temave konkurruese.
Patogjeneza e sistemit politik, i cili është gjithashtu një vend i pranuar zakonisht në shkencën moderne politike, ndikon shumë në funksionimin e agjendës politike, pavarësisht nga çdo ndërrim dhe ndryshim gjatë viteve të krizës.
Në veçanti, ndryshimi në marrëdhëniet ekzekutiv-legjislativ në favor të ekzekutivit, por edhe roli që sistemi partiak dhe veçanërisht partitë në pushtet kanë luajtur në këtë ndërrim, janë elemente thelbësore të ndikimit se si ekzekutivi ashtu edhe legjislativi ushtrojnë pushtetin e partisë në formësimin e veprimeve të tyre politike dhe përkufizimet e tyre të propozuara. Individi i cili nga krytar partie merë rolin e Kryeministrit, për shkak të kontrollit të shumicës parlamentare dhe disiplinës së partisë, ku sistemi i partisë i imponohet politikës, përbënë vendimtarin për parametrat e kontrollit politik. Sidoqoftë, situata aktuale krijon çarje në sistemin e kontrollit të lëndës, duke ndarë disa aspekte të saj, kryesisht përsa i përket shfaqjes së tendencave centrifugale nga ana e deputetëve nga pozicionet zyrtare të partisë, fragmentimit të sistemit të partisë, rënies elektorale e pushtetit të ish partive udhëheqëse, grindja e stafit politik për shkak të fitores elektorale të partive dikur të opozitës, bashkëjetesa e partive të ndryshme politike në qeveri dhe mungesa e qeverive vetëqeverisëse.
Dy pika për të përfunduar:
E para është që çarjet në sistemin politik dhe partiak nuk duket të jenë, për momentin, të mjaftueshme për të përmbysur marrëdhëniet e pushtetit, të vendosura mirë në fushën e çështjeve politike. Disa çështje mbeten zona qendrore të konkurrencës politike, ndërsa të tjerat janë zona të ndikuara nga ngjarjet dhe rrethanat aktuale. Prandaj mund të argumentojmë se:
1. Tema e propozuar e ekzekutivit është tema e partisë në pushtet, zgjedhjet e saj dhe fushat e saj të privilegjuara. Partia në pushtet ka privilegjin të nxjerrë në pah ose të fshehë problemet që janë (ose nuk janë) politikisht të dobishme për të duke mundësuar ndikimin mbi çështje konkurruese. Sidoqoftë, tematikat e trajtuara të partisë në pushtet i nënshtrohet presioneve të shumëfishta nga organet e jashtme (institucionet evropiane, media, grupet e interesit, partitë politike etj).
2. Agjenda e propozuar e Parlamentit është e fragmentuar dhe rajonale, në kuptimin që ka të bëjë me grupe specifike profesionale dhe probleme elektorale. Roli i dobët i Parlamentit përkundrejt ekzekutivit përcakton dinamikën e agjendës së tij.
3. Temat e propozuara nga partitë politike janë të prekshme nga qeveria dhe lajmet. Qeveria ka privilegjin e “caktimit të agjendës” dhe opozita “i përgjigjet agjendës së qeverisë”.