Nga Balil GJini
-Për Visar Zhitin-
1 Ku i ka rrënjët poezia e Visarit? (E shkrova këtë fjali dhe më mbetën sytë te fjala “rrënjë”. A vërtet poezia është një bimë me rrënjë boshtore që ngulet në truallin gjuhësor dhe, po qe e tillë, a është ajo një bimë helmuese, apo një bimë dekorative?) Në vitet 70-80, kur ai filloi të shkruante, përveçse poezisë zyrtare, poezi e cila synonte të na e paraqiste tallazhin si diçka të ngrënshme, flitej për disa grupime, a shkollëza letrare, si ajo e Lezhës, Tropojës, Tepelenës. Sigurisht kjo është krejt e ekzagjeruar. Imagjinoni: në vendet e tjera rrymat dhe shkollat letrare janë krijuar nëpër metropole (Parisi ka qenë mitra letrare e tyre) kurse, te ne, për çudi, krijoheshin nëpër provinca e humbëtira. Gjithnjë kam menduar se në vendin tonë s’mund të krijoheshin premisat për lëvizje letrare dhe ideja e grupimeve letrare ka qenë një marifet i partisë, pjesë e revolucionit të saj kulturor, e barazimit, e idesë se populli është më i mençur dhe më kreativ se intelektualët e tij në kryeqytet.
Po të merren e të krahasohen poezitë e tyre sot, shikohen qartazi skarcitrti dhe firot letrare. Ato dallohen nga lineariteti, stili narrativ, hera-herës edhe nga alegoria politike (e cila nuk përfshihet fare te mjetet artistike.)
Viaskat dhe makaratë e këtij miti grasatohen përditë nga ushtria e madhe e atyre që bëjnë pjesë te kitçi letrar. Të vazhdosh akoma t’i frysh zjarrit të oxhakut të këtij miti do të thotë thjesht të shqyesh bulshinjtë, sepse urët e zjarrit janë të lagura nga shiu .
Për fat të keq ata i ngjajnë njëri-tjetrit dhe kanë krijuar uniformitetin dhe njejësimin letrar, sëmundje mjaft e keqe kjo për artin.
Fuko na mëson se individualitetet formohen përmes kundërshtive, urrejtjes, kurse përmes dashurisë krijohen personalitete të njëjtë, uniformë.
Visari nuk bën pjesë në grupimet letrare, këto sajesa qesharake të komunizmit.
Çesllav Millosh thotë : “Në Evropën qendrore dhe lindore fjala poet nuk ka atë domethënie që i japin në perëndim. Atje poeti nuk është shpikës frazash të renditura bukur. Tradita e kërkon të jetë rapsod kombëtar, të jetë këngëtar epik, kënga e tij të përsëritet gojë më gojë, si dhe të trajtojë në vargjet e tij gjithçka që lidhet me interesin e përgjithshëm”. Akoma te ne flitet për mesazhe të qarta sociale, për tablo realiste historike etj, etj.
Në poezitë e Visarit, në atë kohë, vihej re mosrehatia me format dhe klishetë e këtyre grupeve… pra ai ishte poeti perëndimor që kërkonte Miloshi
2.Po ç’është poezia në vetvete, ç’paraqet ajo, e ç’nënkupton ajo?Breton thotë se poezia është orvatja e guaskës për të perlëzuar universin. I kemi të gjithë elementët tek kjo thënie: gjënë më të bukur e bën një nga gjallesat më të shëmtuara; midhja. E bën një midhje e sëmurë. E bën thellësive të errëta. Kjo do të thotë se për të bërë perlën duhet të zbrezësh në thellësi të ferrit. Ashtu siç i thotë Kafka Felices. “Netëve unë e di fare qashtër ç’ është akti i të shkruarit. Ai është haraçi që i paguajmë djallit për këtë akt”. Por s’mjafton vetëm të zbresësh thellësive. Është e rëndësishme edhe çfarë do të sjellësh prej andej. Visari, ndryshe nga ne, të tjerët, që duhet të zbresim këtyre thellësive, ai vjen prej tyre… Çfarë merr poeti nga thellësitë, ç’lloj balte është ajo me të cilën do të ngjisë veprën e vet? A lahet e shpëlahet kjo baltë në ujrat e Skithit, apo shërben ashtu, bruto, për të ngjizur veprën artistike? Gjithmonë kjo ka qenë një nga dilemat më të mëdha të artit gjatë mijëvjeçarëve, e pazgjidhur dhe sot
3.Por poezia mund të jetë diçkaja që nxirret nga thellësitë e vetes, që vërtitet në ajër si shatërvane të zeza nafte, gjithë tmerr e bukuri. Nëse arti nuk është distilimi i bërsive të mbetjeve të mëparshme, atëherë ku është origjinaliteti i stilit të Visarit ? Pyetje kjo që i ka brenda vetes minat për t’u hedhur në erë, sepse, qysh pas librit të parë, shkruar prej Zotit e Moisiut në mal të Sinait, libër që i gris prej Zotit, vetiu vjen pyetja se a mund të ketë më gjë origjinale në këtë botë. Mendoj se stili i Visarit është ajo mjegullimë malli e dhimbje që i vesh sendet si brymë mëngjesi. Dhe porsa ti heq një vizë mbi xhamin e dritares të veshur me këtë brymë, ajo fillon e kullon rrëkeza, sikur të jenë lotë.
4. Tashmë tek ne janë ravijëzuar qartazi poetët dhe shkrimtarët desidentë të regjimit komunist . Duke i përcaktuar këta shkrimtarë si desidentë, apo autorë të burgut, ka diçka tinëzare, shmangëse. Kjo ndarje është disi tinëzare, sepse, në të vërtetë, shkrimtari i vërtetë desident është ai që ha inat me format e shtampat e letërsisë, me kalçifikimet dhe shmërcin e saj gjuhësor. Përmes kësaj ndarjeje ngrihet gishti, iu përcaktohet atyre ngastra e vogël letrare. Me një fjalë ti merru me të, sepse me parcelat e artit të madh merremi vetë. Për mendimin ndarje e artit në tema e subjekte: poezi burgu, fshati, qyteti është krejt skematike, sepse në këto përcaktime diçka humb e firas. Poezia është thjesht poezi, gjithë komplikime metaforash, nyjëtime temash e subjektesh brenda saj. Kujtoj këtu se botimi i Vargjeve Satanike të Salman Ruzhdie, shkrimtarit më të madh europian, atij që është quajtur vazhduesi i Rabëlesë dhe Cervantesit, është botuar me nëntitullin “letërsi indiane”. S’mund të ketë gjë tjetër më poshtëruese e raciste. Në poezitë e veta Visari na ka dhënë modelin se si mund të punojë me gjuhën një shkrimtar, duke na dhënë fraza që shkëlqejnë nga një bukuri e rrallë.
5.Visari na sjell që nga minierat e ferrit një copë minerali të zi dhe e vë në vitrinë xhami t’a shikojmë. Herë-herë mbi të vezullojnë rrëkeza të verdha . Ky mineral është nga ata lloj qymyri që lind floririn. Si për të bërë të besueshme thënien e Martin Camajt: poezia është ari i formuar në barkun e një shushunje që dikur piu gjak…
