Dashnor Kokonozi
Këtë shprehje në të vëretetë e kisha dëgjuar nga tifozët francezë shumë vite më parë, gjatë Kampionatit botëror 1998, po edhe në ndeshjet e radhës midis Francës dhe Anglisë. Diçka si për të thënë se edhe duke ju lënë të gjitha avantazhet, prapa do t’ju rrahim. Kështu e kisha interpretuar. Më afër për të nisa të interesohem vitet e fundit kur me rastin e Brexit, e shihja se u ringjall në trajta të ndryshme : «Messieurs les Anglais, partez les premiers !», « Mesdames et messieurs les Anglais, payez les premiers !».
Prapë nuk shkova më tej dhe nuk do të shkoja sikur një ditë, ndërsa po shëtisja me biçikletë diku në një pyll pranë shtëpisë sime, pashë një obelisk të mrekullueshëm, nga ata që nuk ndërtohen më. Dhe që kishte aty që nga viti 1750.
Duke u interesuar për të mësova se 100 vjet pas ndërtimit, pra diku te 1850, Prosper Merime, atëbotë Kujdestar i përgjithshëm i monumenteve historikë në Perendorinë e Tretë, duke hartuar listën e monumenteve që do të mbroheshin nga shteti, futi edhe obeliskun tim.
Kureshtja ime tashmë ishte ndezur. Mësoj se ky obelisk i kushtohej një prej betejave më të rëndësishme të Francës, Betejës së Fontenoy, kur ushtritë e Luigjit XV-të u ndeshën me një koalicion të ushtrive austro-hollando-angleze. Sot njihet si Lufta e trashëgimisë, por nuk dua t’ju ngatërroj më tej. Vetëm duhet të dini, se po ta humbiste, Franca do të kishte gjysmë territorit të sotëm.
I vetmi person që jep hollësi për shprehjen e mësipërme është Volteri.
I pranishëm në betejë del që ishte edhe vetë Luigji XV-të dhe sipas zakonit, në afërsi ndodhej edhe i gjithë oborri mbretëror, kurtizanet dhe ajka e shoqërisë së kohës, që nga një lartësi aty pranë, ndiqnin betejën.
Mbase me një gote shampanje në dorë
Oficerët e lartë të të dy parëve, Milord Charles Hay dhe konti d’Anterroches i grenadierve francezë, rreshtuan trupat dhe hoqen kapelet e përshëndetën njëri-tjetrin
Sipas Volterit, konti d’Anterroches ka ngritur dorën dhe për të treguar kortezinë deri në fund të kalorisë franceze, ka thënë: «Messieurs les Anglais, tirez les premiers ! » (Zotërinj anglezë, qëlloni të parët)
Ftesës së tij i është përgjigjur Milordi Charles Hay: “Gentlemen we never fire first. Fire you first! ”
Beteja nisi dhe në të rënë të natës ajo u buzëqeshi trupave franceze.
Fusha që shihni pas obeliskut nuk dukej nga të vrarët.
Fraza e mësipërme ka mbetur si shprehje e shpirtit kalorësiak, mirsjellejes dhe e krenarisë së uniformës ushtarake të një kohe të perënduar.
Dhe një e fundit.
Nëse e solla historinë e kësaj fraze, këtë e bëra për një frazë tjetër edhe më të rëndësishme në sytë e mi, për të kuptuar shpirtin e kohës.
Në fund të betejës, pasi përshëndeti ushtrinë e tij, Luigji XV-të mori të birin, Luigj Ferdinantin, dhe ndërsa po shkonin te flinin në një manastir (gjendej në të djathtë të fotos, por që u prish në kohën e Revoluciont) i thotë: Biri im, edhe gjaku i anglezëve është gjak njerëzish. Fitorja më e madhe është që ta kursesh!
