Nga Maggie Miller – Politico.com
Shqipëria u godit nga një sulm kibernetik pak muaj më parë dhe sulmi ishte aq shkatërrues, saqë qeveria konsideroi mundësinë për të kërkuar një deklaratë të NATO-s, që mund të kishte çuar të gjitha vendet anëtare drejt një konfrontimi me Iranin.
Do të ishte hera e parë që një shtet anëtar i NATO-s përdorte një sulm kibernetik për të kërkuar zbatimin e Nenit 5, i cili e trajton një sulm kundër një anëtari si një sulm kundër të gjithëve, që kërkon mbrojtje kolektive.
”Në fund, Shqipëria vendosi të mos e ndërmerrte atë veprim, që do të rrezikonte përshkallëzimin dhe të fuste në antagonizëm aleatët e fuqishëm”, tha Rama në një intervistë nga zyra e tij në kryeqytetin shqiptar.
Rama nuk tha se sa seriozisht u mor në konsideratë opsioni për të kërkuar zbatimin e Nenit 5 apo për sa kohë.
”Kam shumë respekt për miqtë dhe aleatët tanë për t’u thënë atyre se çfarë duhet të bëjnë”, tha Rama.
“Ne jemi gjithmonë shumë të kujdesshëm që të jemi shumë të përulur në vlerësimet tona”, theksoi ai.
Diskutimi brenda qeverisë shqiptare mbi Nenin 5 nënvizon debatin e vazhdueshëm nëse një sulm kibernetik do të jetë ndonjëherë mjaft serioz për të shkaktuar me të vërtetë një përgjigje të plotë të mbrojtjes kolektive të NATO-s, që mund të përfshijë hakmarrje kibernetike kundër vendit sulmues nga të gjithë anëtarët e NATO-s ose sanksione gjymtuese.
Dispozita është vënë në veprim vetëm një herë, vetëm disa ditë pas sulmeve të 11 shtatorit 2001 në SHBA dhe pasojat nuk janë përcaktuar plotësisht për një sulm kibernetik. Vendet anëtare të NATO-s duhet t’i vijnë në ndihmë vendit që kërkon zbatimin e Nenit 5, por secili vend anëtar mund të përcaktojë masën e përgjigjes së tyre.
Për Ramën, sulmi i korrikut, i cili e detyroi vendin të mbyllte faqet e internetit të qeverisë, që përdoreshin për gjithçka, nga pagesa e shërbimeve komunale deri te marrja e patentë shoferit, shkoi deri në limit.
”Është si të bombardosh një vend”, tha Rama për sulmin kibernetik, i cili u atribuohej gjerësisht hakerëve iranianë.
”Nëntëdhjetë e pesë për qind e shërbimeve qeveritare të Shqipërisë ofrohen në internet, që do të thotë se operacionet e përditshme ndërpriten në zyrat qeveritare në të gjithë vendin”, tha ai.
”Hakerët gjithashtu u përpoqën të fshinin të dhënat e ndjeshme të qeverisë”, shton Rama, ”por nuk ishin të suksesshëm”.
Shqipëria ndërpreu marrëdhëniet diplomatike me Iranin si kundërpërgjigje – që besohet se është hera e parë që një vend e ndërmerr këtë hap për shkak të një sulmi kibernetik.
Por, Rama vendosi të mos e çonte këtë incidentin te NATO.
”Ishte e tepërt për ne të mendojmë dhe të arrijmë në vendimin se duhet t’i kërkojmë NATO-s të nxisë zbatimin e Nenit 5”, tha Rama.
Si hakmarrje e mundshme për ndërprerjen e marrëdhënieve, hakerat iranianë sulmuan sërish Shqipërinë në fillim të shtatorit duke çaktivizuar disa sisteme të përdorura në përpunimin kufitar dhe doganor.
Rama paralajmëroi se vendi i tij pret më shumë sulme nga Irani dhe po punon për të forcuar mbrojtjen kibernetike.
Linja rreth asaj se kur një sulm kibernetik mund të shkaktojë Nenin 5 është e paqartë. Qendra e Ekselencës së Mbrojtjes Kibernetike të Përbashkë e NATO-s e përshkroi aplikimin e saj në një sulm kibernetik si “një pozicion i paqartë, por i qëndrueshëm i NATO-s”, ndërsa sekretari i përgjithshëm i NATO-s Jens Stoltenberg tha në 2018 se ”niveli i sulmit kibernetik për të shkaktuar mbrojtjen kolektive duhet të mbetet qëllimisht i paqartë”.
”Jam pyetur shpesh në çfarë rrethanash NATO do të nxiste Nenin 5 në rastin e një sulmi kibernetik?’ Përgjigja ime është: do të shohim”, tha Stoltenberg në atë kohë.
Jim Lewis, drejtor i Programit të Teknologjive Strategjike në Qendrën për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, tha se NATO ka të ngjarë të punojë ende përmes “menysë së opsioneve” që do të përdorte për t’iu përgjigjur një sulmi kibernetik. “Do të jetë e mjegullt për një kohë derisa të zgjidhim se çfarë mund të bëjmë pa dhunë që mund të ketë efekt”.
Sulmet kibernetike iraniane mund të kenë shkaktuar përçarje të gjerë, por nuk çuan në ndonjë vdekje ose shkatërrim të përhershëm të sistemeve. Këto fakte, të shoqëruara me madhësinë e vogël të Shqipërisë për sa i përket gjeografisë dhe popullsisë, e bënë edhe më të largët nxitjen e zbatimit të Nenit 5.
“Nëse sulmi do të kishte qenë më i dëmshëm, ata mund të kishin marrë një mbështetje”, tha Lewis. “Askush nuk u lëndua, kështu që është e vështirë të thuhet se duhej Neni 5”.
Pushtimi rus i Ukrainës i ka intensifikuar këto diskutime, duke pasur parasysh paralajmërimet e fundit se Rusia po përgatitet të intensifikojë sulmet kibernetike kundër Ukrainës me afrimin e muajve të dimrit dhe se një sulm kibernetik kundër Ukrainës mund të përhapet në vendet fqinje që i përkasin NATO-s.
Shumë anëtarë të NATO-s, duke përfshirë Shqipërinë, kanë ofruar mbështetje për sigurinë kibernetike për Ukrainën.
”Ne kemi bërë pjesën tonë”, tha Rama për ndihmën e dhënë nga Shqipëria, ”por ajo që ka ndodhur me Iranin imponon një shpejtësi tjetër”.
NATO dhe vendet anëtare të saj morën veprime për të mbështetur Shqipërinë pas goditjes së korrikut. NATO lëshoi ??një deklaratë duke dënuar sulmin dhe duke u zotuar të ofrojë mbështetje për të forcuar mbrojtjen kibernetike të Shqipërisë. Departamenti i Thesarit i SHBA-së sanksionoi agjencinë e inteligjencës së Iranit dhe udhëheqësin e saj, dhe Departamenti i Drejtësisë paditi hakerët e dyshuar iranianë për sulme të përhapura kundër infrastrukturës kritike globale.
FBI dhe Agjencia e Sigurisë Kibernetike dhe Sigurisë së Infrastrukturës lëshuan një këshillë të përbashkët në shtator, duke detajuar se si hakerët iranianë fituan akses në rrjetet e viktimizuara shqiptare 14 muaj përpara se të kryhej sulmi, duke vjedhur periodikisht emailet e lidhura me qeverinë e Shqipërisë. Qeveria britanike vuri në dukje në një alarm të veçantë se emailet e Ramës ishin ndër ato të aksesuarat.
Rama vuri në dukje ndihmën e SHBA-së pas sulmit, e cila përfshinte dhënien e ekspertizës personalisht për të hetuar incidentin, si një “mbështetje të madhe” dhe vuri në dukje se Shqipëria është aktualisht në pritje të ndihmës financiare të SHBA-së për përpjekjet e mbrojtjes kibernetike.
”Çdo dollar që do të vijë do të vlerësohet shumë”, tha Rama.
“Unë mendoj se ato duhen dhe ata do të na tregojnë se na mbështesin në këtë situatë”, përfundoi ai.
