Nga Mimoza GOLIKJA
Aleatët e NATO-s ranë dakord për buxhetet e përbashkëta të Aleancës për vitin 2025 në takimin e Këshillit të Atlantikut të Veriut në këtë fund dhjetori. Këto buxhete mundësojnë një sërë strukturash dhe aktivitetesh të NATO-s, nga sigurimi i një strukture komanduese që funksionon mirë dhe përmirësimi i ndërveprimit dhe gatishmërisë deri tek mbështetja e bashkëpunimit me partnerët dhe më shumë.
Buxheti Civil për vitin 2025 u vendos vendos në 483.3 milionë euro dhe buxheti ushtarak në 2.37 miliardë euro, që përfaqëson një rritje përkatësisht 10% dhe 9% gjatë vitit 2024. Këto buxhete nga financimet e përbashkëta janë të ndryshme nga shpenzimet e mbrojtjes të diskutuara shpesh në kontekstin e NATO-s dhe së bashku arrijnë në më pak se 0.02% të shpenzimeve të mbrojtjes aleate.
NATO sigurohet përmes kontributeve direkte dhe indirekte të anëtarëve të saj. Fondet e përbashkëta të NATO-s përbëhen nga kontribute të drejtpërdrejta në buxhetet dhe programet kolektive. Këto fonde i mundësojnë NATO-s të ofrojë aftësi dhe të drejtojë tërësinë e Organizatës dhe komandat e saj ushtarake. Kontributet kombëtare janë komponenti më i madh i financimit të NATO-s dhe përballohen nga vendet anëtare individuale. Këto përfshijnë forcat dhe aftësitë e mbajtura nga secili vend anëtar, të cilat mund t’i ofrohen NATO-s për aktivitete parandaluese dhe mbrojtëse dhe operacione ushtarake. Kontributet e drejtpërdrejta financojnë buxhetet, programet dhe aftësitë e NATO-s në mbështetje të objektivave, prioriteteve dhe aktiviteteve që u shërbejnë interesave të Aleancës në tërësi, dhe nuk mund të përballohen në mënyrë të arsyeshme nga asnjë anëtar i vetëm, siç janë operacionet dhe misionet e Aleancës ose mbrojtja ajrore në mbarë NATO-n. ose sistemet e komandës dhe kontrollit.
Të gjithë aleatët kontribuojnë në financimin e NATO-s duke përdorur një formulë të dakorduar të ndarjes së kostos që rrjedh nga të ardhurat kombëtare bruto të vendeve anëtare. Ky është parimi i financimit të përbashkët dhe tregon ndarjen e barrës në veprim.
Shpenzimet e mbrojtjes dhe udhëzimi 2% i NATO-s
NATO ka një përkufizim të përbashkët të shpenzimeve t mbrojtjes që nga fillimi i viteve 1950. Përkufizimi është dakorduar nga të gjithë aleatët e NATO-s. Ai rishikohet rregullisht, së fundmi në fillim të vitit 2024.
Shpenzimet e mbrojtjes përkufizohen nga NATO si pagesa të bëra nga një qeveri kombëtare (me përjashtim të autoriteteve rajonale, lokale dhe bashkiake) në mënyrë specifike për të përmbushur nevojat e forcave të saj të armatosura, ato të aleatëve ose të Aleancës. Për qëllimet e këtij përkufizimi, nevojat e Aleancës konsiderohen se përbëhen nga financimi i përbashkët i NATO-s dhe fondet e mirëbesimit të menaxhuara nga NATO. Lista e fondeve të besueshme të NATO-s miratohet nga të gjithë aleatët.
Një komponent kryesor i shpenzimeve të mbrojtjes janë pagesat për Forcat e Armatosura të financuara nga buxheti i Ministrisë së Mbrojtjes. Forcat e Armatosura përfshijnë forcat tokësore, detare dhe ajrore si dhe formacione të përbashkëta, si Administrata dhe Komanda, Forcat e Operacioneve Speciale, Shërbimi Mjekësor, Komanda Logjistike, Komanda e Hapësirës, Komanda Kibernetike. Ato mund të përfshijnë edhe pjesë të forcave të tjera si trupat e Ministrisë së Brendshme, forcat e policisë kombëtare, rojet bregdetare etj. Në raste të tilla, shpenzimet përfshihen vetëm në përpjesëtim me forcat që janë të trajnuar për taktikat ushtarake, janë të pajisura si forcë ushtarake, mund të veprojnë nën autoritetin e drejtpërdrejtë ushtarak në operacionet e dislokuara, dhe realisht mund të dislokohet jashtë territorit kombëtar në mbështetje të një force ushtarake. Në shpenzimet e mbrojtjes përfshihen edhe shpenzimet për forcat e tjera të financuara nga buxhetet e ministrive të tjera.
Shpenzimet e daljes në pension të bëra drejtpërdrejt nga qeveria për punonjësit ushtarakë dhe civilë në pension të departamenteve ushtarake dhe për personelin aktiv përfshihen në përkufizimin e shpenzimeve të mbrojtjes së NATO-s. Përfshihen shpenzimet për grumbullimin e rezervave të luftës të pajisjeve ose furnizimeve të gatshme ushtarake për përdorim direkt nga Forcat e Armatosura.
Nëse shpenzimet për operacione, misione, angazhime dhe aktivitete të tjera ndahen nën buxhetin e mbrojtjes, ato përfshihen në përkufizimin e NATO-s. Shpenzimet për operacionet paqeruajtëse dhe humanitare, të paguara nga Ministria e Mbrojtjes ose ministritë e tjera, për shkatërrimin e armëve, pajisjeve dhe municioneve, si dhe kostot që lidhen me inspektimin dhe kontrollin e shkatërrimit të pajisjeve përfshihen në shpenzimet e mbrojtjes.
Shpenzimet për komponentin ushtarak të aktiviteteve të përziera civilo-ushtarake përfshihen, por vetëm kur komponenti ushtarak mund të llogaritet ose vlerësohet në mënyrë specifike. Për shembull, këto përfshijnë fushat ajrore, shërbimet meteorologjike, ndihmat për navigimin, shërbimet e prokurimit të përbashkët, kërkimin dhe zhvillimin.
Kostot e kërkimit dhe zhvillimit (R&D) përfshihen në shpenzimet e mbrojtjes. Kostot e R&D përfshijnë gjithashtu shpenzimet për ato projekte që nuk çojnë me sukses në prodhimin e pajisjeve. Kurse ndihma ushtarake dhe financiare nga një aleat për tjetrin, veçanërisht për të mbështetur përpjekjet mbrojtëse të marrësit, përfshihen në shpenzimet e mbrojtjes të kombit donator dhe jo në atë të marrësit.
Në lidhje me ndihmën ushtarake dhe financiare për një vend partner, aleatët mund të raportojnë kontributet e tyre në fondet e besueshme të menaxhuara nga NATO në lidhje me projektet e mbrojtjes. Pajisjet ushtarake dhe armët e dhuruara nga rezervat kombëtare për një vend partner, si dhe ndihma nga personeli ushtarak në trajnim janë tashmë të përfshira. Paratë e dhëna nga departamente të tjera qeveritare përveç Ministrisë së Mbrojtjes, nëpërmjet organizatave të tjera ndërkombëtare, ose në formën e ndihmës direkte ushtarake, nuk janë të përshtatëshme.
Shpenzimet për infrastrukturën e përbashkët të NATO-s përfshihen në shpenzimet totale të mbrojtjes të secilit aleat vetëm në masën e kontributit neto të atij vendi. Pagesat e dëmeve të luftës dhe shpenzimet për mbrojtjen civile janë të përjashtuara nga përkufizimi i NATO-s për shpenzimet e mbrojtjes.
NATO përdor dollarët e Shteteve të Bashkuara (USD) si emërues të monedhës së përbashkët. Kursi i këmbimit i aplikuar për çdo aleat është kursi mesatar vjetor i publikuar nga Fondi Monetar Ndërkombëtar.
Udhëzuesi i investimeve në mbrojtje prej 2%.
Në vitin 2014, krerët e shteteve dhe qeverive të NATO-s ranë dakord të angazhojnë 2% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) të tyre kombëtare për shpenzimet e mbrojtjes, për të ndihmuar në sigurimin e gatishmërisë së vazhdueshme ushtarake të Aleancës. Ky vendim u mor në përgjigje të aneksimit të paligjshëm të Krimesë nga Rusia dhe në mes të paqëndrueshmërisë më të gjerë në Lindjen e Mesme. Premtimi i Investimeve të Mbrojtjes 2014 u ndërtua mbi një angazhim të mëparshëm për përmbushjen e këtij udhëzimi prej 2% të PBB-së, të rënë dakord në 2006 nga ministrat e Mbrojtjes të NATO-s. Udhëzuesi 2% i PBB-së është një tregues i rëndësishëm i vendosmërisë politike të aleatëve individualë për të kontribuar në përpjekjet e përbashkëta mbrojtëse të NATO-s.
Në vitin 2024, 23 aleatë pritet të përmbushin ose tejkalojnë objektivin për të investuar të paktën 2% të PBB-së në mbrojtje, krahasuar me vetëm tre aleatë në vitin 2014. Gjatë dekadës së fundit, aleatët evropianë dhe Kanadaja kanë rritur në mënyrë të vazhdueshme investimet e tyre kolektive në mbrojtje, nga 1.43% e PBB-së së tyre të kombinuar në 2014, në 2.02% në 2024, kur ata po investojnë një total të përgjithshëm të mbrojtjes prej më shumë se 430 miliardë dollarë.
Për të siguruar që këto fonde të shpenzohen në mënyrën më efektive dhe efikase për të përvetësuar dhe vendosur aftësi moderne, aleatët e NATO-s kanë rënë gjithashtu dakord që të paktën 20% e shpenzimeve të mbrojtjes t’i kushtohen pajisjeve të reja kryesore. Kjo përfshin kërkimin dhe zhvillimin shoqërues, të perceptuar si një tregues thelbësor për shkallën dhe ritmin e modernizimit.
Të dhënat e shpenzimeve të mbrojtjes aleate, transparenca dhe llogaridhënie
NATO publikon një përmbledhje vjetore të të dhënave financiare dhe ekonomike të personelit për të gjitha vendet anëtare. Që nga viti 1963, ky raport ka formuar një bazë të qëndrueshme krahasimi të përpjekjeve mbrojtëse të anëtarëve të Aleancës bazuar në një përkufizim të përbashkët të shpenzimeve të mbrojtjes. Nëpërmjet lidhjeve më poshtë, mund të gjeni të dhëna që mbulojnë vitet nga 1949 e deri më sot.
Shifrat përfaqësojnë pagesat e bëra realisht ose që do të bëhen gjatë vitit fiskal. Ato bazohen në përkufizimin e NATO-s për shpenzimet e mbrojtjes. Duke pasur parasysh dallimet midis këtij përkufizimi dhe përkufizimeve kombëtare, shifrat e paraqitura mund të ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme nga ato që citohen nga autoritetet kombëtare ose të dhëna në buxhetet kombëtare. Çdo vit, tabelat e përditësuara me shpenzimet e mbrojtjes së kombeve publikohen në faqen e internetit të NATO-s në format PDF dhe Excel.
NATO është një organizatë ndërqeveritare që financohet nga vendet anëtare të saj. Prandaj, NATO është përgjegjëse ndaj qeverive të saj anëtare dhe taksapaguesve të tyre për burimet financiare të ofruara për të funksionuar Organizatën.
Në frymën e transparencës, NATO publikon çdo vit totalin e buxhetit civil dhe ushtarak, si dhe buxhetin e Programit të Investimeve të Sigurisë së NATO-s (NSIP). Ai gjithashtu publikon një përmbledhje vjetore të të dhënave financiare, të personelit dhe ekonomike për të gjitha vendet anëtare. Që nga viti 1963, kjo e fundit ka formuar një bazë të qëndrueshme krahasimi të përpjekjeve mbrojtëse të anëtarëve të Aleancës bazuar në një përkufizim të përbashkët të shpenzimeve të mbrojtjes.
Buxheti civil i NATO-s (kostot drejtuese për Shtabin e NATO-s), buxheti ushtarak (kostot e Strukturës së Komandës së integruar) dhe NSIP (aftësitë ushtarake) financohen zakonisht, dmth, ato mbulojnë kërkesat që nuk janë përgjegjësi e asnjë anëtari të vetëm, siç është aktiviteti i NATO-s i mbrojtjes së gjerë ajrore ose strukturës së komandës. Të gjithë aleatët kontribuojnë sipas një formule të dakorduar të ndarjes së kostos, bazuar në të ardhurat kombëtare bruto, të cilat përfaqësojnë një përqindje të vogël të buxhetit të mbrojtjes të çdo vendi. Kjo formulë e ndarjes së kostos publikohet çdo vit. Projektet gjithashtu mund të financohen bashkërisht, që do të thotë se vendet pjesëmarrëse mund të identifikojnë kërkesat, prioritetet dhe marrëveshjet e financimit, por NATO ofron mbikëqyrje politike dhe financiare.
Auditimi i llogarive të NATO-s
Një masë tjetër e transparencës ishte themelimi, në vitin 1953, i Bordit të pavarur Ndërkombëtar të Audituesve për NATO-n (IBAN), vetëm katër vjet pas krijimit të NATO-s. IBAN është përgjegjës për auditimin e llogarive të organeve të ndryshme të NATO-s. Detyra e tij kryesore është t’i sigurojë Këshillit të Atlantikut të Veriut, organit kryesor vendimmarrës politik të NATO-s dhe qeverive anëtare sigurinë se fondet e përgjithëshme dhe të përbashkëta të përdoren siç duhet. Bordi, i përbërë nga zyrtarë të nxjerrë nga organet kombëtare të auditimit të vendeve anëtare, jo vetëm që kryen auditime financiare, por edhe auditime të performancës që rishikojnë praktikat e menaxhimit në përgjithësi.
Në shtator 2014 në Samitin e Uellsit, Udhëheqësit e NATO-s ranë dakord të caktojnë “punë të mëtejshme në fushat e ofrimit të aftësive të financimit të përbashkët, reformës së qeverisjes dhe transparencës dhe llogaridhënies, veçanërisht në menaxhimin e burimeve financiare të NATO-s”. Rrjedhimisht, një numër i dokumenteve kryesore referuese janë bërë publike sç janë Rregulloret Financiare të NATO-s, të cilat rregullojnë administrimin financiar; Udhëzimet për Qeverisjen e Korporatave, të cilat përcaktojnë parimet që duhen ndjekur për të forcuar transparencën dhe llogaridhënien; dhe Korniza e Kontabilitetit të NATO-s, e cila siguron kërkesat minimale për raportimin financiar në NATO.
Kjo nismë bazohet në masat e marra nga Sekretari i Përgjithshëm i atëhershëm Anders Fogh Rasmussen (2009-2014), i cili prezantoi një proces reformash në të gjithë NATO-n, jo vetëm që pasqyron masat shtrënguese të marra në vendet anëtare, por kërkon ta bëjë Aleancën më moderne, efikase dhe efektive. Secila prej strukturave politike dhe ushtarake të NATO-s u riorganizua dhe përvetësimi i aftësive kritike u rivlerësua për të siguruar që aleatët mund të ofrojnë siguri më të madhe me më shumë vlerë për paranë. Pasoi një reformë e strukturës së komandës ushtarake, agjencive dhe komiteteve të NATO-s dhe praktikave të punës së stafit në selinë e NATO-s në Bruksel, duke përfshirë procedurat financiare.
Sekretari i Përgjithshëm Fogh Rasmussen raportoi, ndër të tjera, për këtë reformë në mbarë NATO-n në një Raport Vjetor të botuar çdo vit të mandatit të tij. Ai ishte Sekretari i parë i Përgjithshëm që e bëri publik këtë raport. Më pas Sekretari i Përgjithshëm Jens Stoltenberg vazhdoi praktikën. Megjithëse detyrimi për të raportuar në Këshillin e Atlantikut të Veriut është i natyrshëm në mandatin e Sekretarit të Përgjithshëm (C9-D/4(Final) 1952), vetë raporti ishte klasifikuar gjithmonë derisa hartimi i tij u ndërpre në vitin 1984. Megjithatë, në të njëjtën mënyrë si Sekretarët e Përgjithshëm, Fogh Rasmussen dhe Jens Stoltenberg, ashtu si Sekretari i parë i Përgjithshëm i NATO-s, Lord Ismay (1952-1957), vendosën të bëjnë publike një garë llogari e progresit të bërë nga Aleanca gjatë pesë viteve të para të ekzistencës së saj (me vetëm një shënim kopertinë të natyrës konfidenciale për Këshillin). “NATO – Pesë vitet e para, 1949-1954” u botua në broshurë në vitin 1957.
Përpjekjet për reforma të brendshme vazhdojnë të ndihmojnë në përmirësimin e qeverisjes, transparencës dhe llogaridhënies. Në vitin 2016, Udhëheqësit e NATO-s në Samitin e Varshavës u zotuan për të zhvilluar një qasje më të fortë dhe më të qëndrueshme ndaj prioritizimit. Qëllimi ishte përmirësimi i lidhjes ndërmjet prioriteteve politike dhe ushtarake dhe kërkesave për burime. Iniciativat më të fundit përfshijnë, për shembull, masat për të përshpejtuar ofrimin e aftësive të financuara zakonisht në të gjithë NATO-n dhe për të përforcuar masat e vlerësimit të rrezikut të Organizatës.
