(Dhe pse rezultatin do ta kuptonim më mirë vetëm 2500 vjet më vonë) .
Sapo vjen në tryezë ideja e Platonit për të përzënë poetët “nga shteti i tij”, vëren menjëherë, madje edhe në tekstet universitare, se shumë studiues ndihen të sikletosur dhe nxitojnë të shtojnë se është fjala për një përzënie “simbolike”.
Ka të ngjarë të mos jetë hiç kështu. Veç nëse për “simbolike” ata nënkuptojnë idenë se ai i përzë ata (me Homerin në krye) nga një shtet të themi virtual, që ai e imagjinon të drejtuar nga një mbret-filozof. Pra, që nuk ka shans të shohë dritën. Por nuk duhet harruar se kur mori anijen dhe u nis në Sirakuzë të bindte një tiran lokal për të aplikuar teorinë e tij, ai edhe idenë e më sipërme e kishte me vete. Poetët nuk kishin vend në “shtetin e tij”.
Nuk duhet kuptuar sikur ai ishte kundër çdo arti. Aspak. Dhe këtu më pëlqen të shtoj se rojtarët e shtetit të tij ideal, të themi “forcat e rendit”, ai këshillonte të edukoheshin përmes muzikës. (Dhe shpresoj nuk ka patur parasysh marshet muzikore me të cilat na bënin dikur rreshtore nëpër zboret ushtarakë).
Po çfarë u qortonte Platoni poetëve që nuk donte t’i shihte brenda shtetit të tij (parapëlqej të them “shteti” dhe jo “qyteti” e aq më pak “cité”, sepse jemi në një kohë kur organizimi politik i asaj që më pas do të quhej Greqi, është në bazë të qytet-shtete)?
Ai gjykon, fvj, se Homeri i paraqet zotërit e Olimpit nën një dritë jo fort të pëlqyeshme. Nuk e fsheh se i ka mbetur hatri që ata na shfaqen sherrxhinj, imoralë, tekanjozë, gënjeshtarë, maniakë seksualë, bëjnë gjëra të padenja. Tipare të tilla ai i sheh si të dëmshme për të rinjtë të cilët duhet të edukohen me virtytet e drejtësisë, vetëpërmbajtjes etj.
Më tej ai vë në dukje natyrën emocionale dhe irracionale të poezisë, thotë se ajo nxit pasionet më fort se arsyen dhe kjo është në ndeshje të plotë me idetë e tij të mëdha filozofike ku arsyeja duhet të sundojë shpirtin. Ndërsa te libri i 10-të i Republikës shkon deri aty sa thotë se poezia është thjesht një imitim i largët e realitetit, ajo përshkruan dukjen dhe jo idetë e përjetshme.
Këto ju mund t’i gjeni lehtësisht gjithandej. Ajo që dua të shtoj unë është se ai i kritikon poezisë pikërisht thelbin e ekzistencës së saj. Sepse, ta themi hapur, ai e përfytyron atë si një mjet propagande në shërbim të mbretit-filozof, rrotull të cilit kërkon të ndërtojë shtetin e tij ideal.
Këtu mund të shtohet pa frikë, se në një farë mënyre, idetë e Platonit për poezinë, i vuri në jetë shteti totalitar komunist i modelit sovjetik, që hodhi rrënjë e u aplikua edhe në Shqipëri, ku poezia u shndërrua në një mjet zyrtar propagande. Rastësi?
Në mbështetje të idesë sime të mësipërme po shtoj një mendim që më ka mbetur në kujtesë nga një lexim i K. Popperit dhe konkretisht nga libri i tij “Shoqëria e hapur dhe armiqtë e saj”, dhe që personalisht më ka kthjelluar së tepërmi. Aty ai analizon thellë natyrën e “shoqërisë së hapur” dhe “shoqërisë së mbyllur”. Ideja në të vërtetë është prekur që më parë nga H. Bergson-i, por Popper-i shkon thellë në histori dhe burimin e parë të një shoqërie të hapur e gjen te demokracia athinase, ndërsa te Platoni ai gjen origjinën e një shoqërie të mbyllur. Të parën e sheh si demokratike, liberale dhe e barabartë, ndërsa të dytën si konservatore dhe totalitare. Në ketë të fundit ai përfshin si totalitarizmin e djathtë, fashizmin ashtu edhe totalitarizmin e majtë, komunizmin.
Më qartë nuk bëhet! Por se ku të çonin idetë e Platonit për një shtet pa poetë, për më tepër të katandisur në bardë të regjimit, këtë mund të thoja edhe unë, po kush do më besonte?
Do më mbysnin doktorët!
