Analisti Dritan Hoti në intervistë për CMG
CMG: Situata aktuale e luftës në Ukrainë duket kaotike, sa i përket vazhdimit dhe pasojave të luftimeve. Nga ana tjetër shihet një pamundësi për të arritur një armëpushim pa kushte. A mund të kemi një interpretim të kësaj situate, qoftë dhe një prognozë nisur nga deklarimet e deritanishme të të gjitha palëve?
Dritan Hoti: Do ta nisja me një maksimë të dijetarit të lashtë kinez Sun Tzu, i cili e quante luftën “një çeshtje të jetës dhe të vdekjes”, por dhe një maksimë tjetër për ngjarje specifike, e cila predikon se “kontrolli absolut i ngjarjeve mund të turbullojë universin” , sipas mendimit të tyre dialektik.
Në momentet aktuale kur patëm një sipërmarrje për nisje të procesit me etapa për të mbërritur te një armëpushim dhe për paqe në konfliktin më të komplikuar dhe më dramatic pas Luftës së Ftohtë, atij ndërmjet Rusisë dhe Ukrainës kemi intensifikimin e sulmeve të ushtrisë ruse dhe të luftimeve. Ka pikëpamje të ndryshme lidhur me këtë. Një nga pikëpamjet e ekspertëve është që ushtria, e cila ka patur një rol kyç në traditën e shtetit rus që në kohën e Carit dhe në kohën e Bashkimit Sovjetik, e përfshirë në sipërmarrje të politikës së jashtme, por dhe në zgjidhjen e problemeve të brendshme politike në Rusi, insistojnë që është momenti i papërshtatshëm për atë që quhet “nisje e kalendarit të paqes, pasi jemi në një avantazh absolut, që mund të çojë në një radikalizim edhe më të thelluar në terren, por dhe të qendrimeve ndërkombëtare. Këtu nënkuptoj SHBA, nëse i referohemi deklaratave të fundit të presidentit Trump.
Presidenti Trump, homologu ukrainas Zelensky dhe zvpresidenti Vance (Foto Reporter.al)
CMG: Janë disi kontradiktore deklaratat e presidentit Trump, i cili ishte gati euforik sa i përket dialogut me presidentin Putin. Që në fushatën e tij presidenciale në janar të këtij viti kur deklaroi se do të realizonte për 24 orë dhënien fund të konfliktit në Ukrainë. E rishikoi këtë deklaratë sepse pa që nuk ishte e lehtë të realizohej, më pas gjatë bisedave telefonike me homologun rus pati momente optimizmi. Ndërsa tani është shprehur për një lloj zemërimi ndaj Putinit, i cili, sipas tij nuk po vepron siç duhet, madje kërcënoi me tarifa dhe sanksione ndaj Rusisë.
Le t’i referohemi pikave fokale që diplomacia ndërkombëtare po ndërmerr lidhur me këtë konflikt.Së pari bisedimet e udhëhequra nga SHBA në Arabinë Saudite përfunduan pa një marrëveshje gjithëpërfshirëse paqeje, u arrit një armëpushim në Detin e Zi dhe marrëveshje për shkëmbimin e robërve të luftës. Sekretari amerikan i Shtetit, Marco Rubio, ka deklaruar të premten se do të ishte e parakohshme të priten bisedime të nivelit më të lartë midis zyrtarëve rusë dhe amerikanë, ndërsa Uashingtoni vlerëson përgjigjen e Moskës ndaj përpjekjeve të saj për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë. Sipas tij, administrata Trump do të zhvillojë konsultime për të diskutuar rezultatin e takimeve të fundit në Arabinë Saudite me zyrtarë rusë dhe ukrainas. Komenti juaj për këto bisedime, a mund të shtrojnë ato rrugën e paqes së shumëpritur?
Dritan Hoti: Eksplorimi i alternativave, i disa përpjekjeve krijon një premise kryesore për projektimin e rrugës, jo shtrimin e saj, pasi ky është një konflikt i një natyre ekzistenciale për të dy shtetet. Është një përpjekje, e cila u lokalizua vetëm në Detin e Zi, por ne kemi pare një marrëveshje të tillë në vitin 2022, kur u negociua në Turqi për qarkullimin sidomos të grurit, por edhe deri diku shkëmbimin e robërve. Përpjekja lidhet me gjendjen e kontrollit të Detit të Zi, e Ngushticës së Azovit, që tashmë rusët e kontrollojnë, por nuk lidhet me atë që quhet fillimi i zgjidhjes së konfliktit ose të luftimeve në terren. Edhe kjo përbën një problem madhor dhe është një testim paraprak i cili së fundmi ka nisur dhe të eklipsohet. Ka patur reagime të presidentit Trump, i cili funksionon nisur nga intuita por jo nga arsyetimi strategjik, madje kështu shpjegohen dhe qëndrimet e tij jokoherente, pasi në SHBA ka institucione ushtarake dhe të sigurisë, siç është rasti i agjencisë qendrore të inteligjencës, e cila ka një marrëveshje bashkëpunimi të hershme me ushtrinë ukrainase, apo dhe elita ushtarake e Pentagonit. Ndaj qëndrimet jokoherente të presidentit Trump shpjegohen si qendrime individuale, që interferohen nga institucionet amerikane.
Bisedimet për Ukrainën në Riad (Foto Facebook)
CMG: Në një linjë paralele udhëheqësit dhe zyrtarët e lartë të 31 vendeve evropiane dhe të NATO-s u takuan në Francë së fundmi për të diskutuar garancitë e sigurisë që synojnë ruajtjen e një armëpushimi të ardhshëm midis Rusisë dhe Ukrainës. Britania dhe Franca do të dërgojnë një delegacion ushtarak në Ukrainë për të punuar me Forcat e Armatosura ukrainase, për t’i ndihmuar të planifikojnë hapat e së ardhmes, njoftoi presidenti francez, Emmanuel Macron, pas Samitit. Ai foli për një forcë sigurimi, një term shumë i ndryshëm nga “forca paqeruajtëse” që është diskutuar deri më tani, duke thënë se kjo forcë sigurie është ende në fazën e planifikimit, por nuk do të jetë forcë paqeruajtëse. Kësaj ideje i është kundërvënë Steve Witkoff, që udhëheq përpjekjet amerikane për armëpushim duke e quajtur atë “një qëndrim të pavërtetë dhe një shfaqje.”. Si e komentoni këtë ?
Dritan Hoti: Situata në bllokun perëndimor nuk është më e njejta siç ishte gjatë administrates Biden ku u ndërtua një unicitet i qëndrimit, përkundrejt çeshtjes së Ukrainës. Pra ishte një strukture “en bloc”, siç quhet në frengjisht, e kryesuar nga SHBA dhe ka pësuar një lloj fragmentarizimi ajo që diplomacia ruse e quan si “ perëndimi kolektiv”. Kjo është një gjendje e një natyre dikotomike, ku ka një ndarje, por në thelb ka dhe një bashkim sa i përket interesit të qenësishëm kundrejt Rusisë. Këtu ka dy interpretime: është pikëpamja e administrates Trump, e cila kërkon një marrëveshje në nuance të ndryshme nga projeksionet e shteteve historike perëndimore, siç janë Britania e Madhe, Franca, Gjermania, por dhe Polonia. Për më tepër ata janë të investuar në këtë drejtim sepse çeshtja ruse është një çeshtje e drejtpërdrejtë e sigurisë europiane si dhe e sigurisë globale, ku përfshihen dhe SHBA. Kështu kemi propozime për një force të sigurisë. Forcat e sigurisë si përkufizim ndërhyjnë ose stacionohen kur situata është dramatike sa i përket garancive të funksionimit të shtetit. Raste të tilla mund të ketë pasur në Afrikë, ndërsa në Kosovë ka qenë një force hibride, e cila nha njera anë ka garantuar paqen, kurse nga ana tjetër ka asistuar shtetformimin në trajta të caktuara, por nuk ka qenë një force e mirëfilltë sigurie.
Kjo force sigurie, e cila do të përbëhej kryesisht nga shtete europiane, por dhe nga shtete të NATO-s, e cila ka hasur në një rezistencë nga ana e Moskës, duke e lënë situatën pezull në momentin e eksplorimit të alternativave të paqes.
CMG: Presidenti rus Putin sugjeroi që Ukraina të vendoset nën administrimin e përkohshëm të Kombeve të Bashkuara, si pjesë e një marrëveshjeje paqeje dhe se Koreja e Veriut dhe BRICS (Kina, India, Brazili, Afrika e Jugut duhet t’i bashkohen bisedimeve për armëpushimin e Ukrainës. Ai shprehu gatishmërinë të punojë me Europën, për të cilën tha se “po vepronte në mënyrë jokonsistente, duke u përpjekur vazhdimisht të na mashtrojë”, si dhe shtoi që homologu i tij amerikan Trump sinqerisht dëshiron fundin e konfliktit në Ukrainë. Nga ana tjetër, sekretari i përgjithshëm i OKB-së Guterres e ka refuzuar këtë propozim të presidentit Putin për administrim të përkohshëm të Ukrainës nga Kombet e Bashkuara, duke thënë se Ukraina ka një qeveri legjitime dhe kjo duhet respektuar. Si e vlerësoni këtë?
Dritan Hoti: Modalitetet për implementimin e një force të sigurisë përmbajnë një kundërshti brenda, propozimi europian me sugjerimin rus. Nëse një force e OKB-së, që do të ishte një force johomogjene do të instalohej në pjesën e mbetur të territorit ukrainas, pasi Putin e quan një “fakt të kryer” aneksimin e 20 për qind të katër rajoneve të pushtuara, atëhere do të kishim një force shumëkombëshe, që do të përbëhej nga shtetet historike europiane, si dhe shtete të BRICS-it, siç janë forcat ushtarake kineze, duke nënvizuar këtu që Kina e njeh integritetin territorial të Ukrainës, apo forca indiane dhe koreanoveriore, si dhe forca të shteteve me të cilat Rusia ka marrëdhënie normale apo të një aleance strategjike. Kështu do të ishte një rrezik që do të përvijohej brenda Ukrainës një skenar i stilit të Gjermanisë së pas Luftës së Dytë Botërore, ku do të kishim tre forca nga SHBA, Britania e Madhe dhe Franca të fuzionuara në atë që quhej koncepti perëndimor dhe ushtria që ishe në pjesën sovjetike në pjesën limdore dhe këto njësi ushtarake të shteteve që janë anëtarë të OKB-së do të reflektonin deri diku dhe interesat dhe qendrimet e politikës së jashtme të shteteve të tyre. Do të krijojej një situate kundërshtie dhe rivaliteti brenda 80 për qind të territorit ukrainas dhe me të gjitha gjasat qeveria e Kievit do ta refuzonte këtë.
Presidenti rus Vladimir Putin (Foto Shqiptarja.com)
CMG: Ndërkohë presidenti Putin ka propozuar dhe zgjedhje të reja demokratike në Ukrainë
Dritan Hoti: Nëse pranohen kërkesat e presidentit Putin që janë shumë maksimaliste, ekspertët perëndimorë e quajnë këtë si ekuivalentin e një kapitullimi total të Ukrainës dhe të Perëndimit. Këtu janë dhe limitet e tolerances të administrates Trump. Ne kemi vënë re ditët e fundit propozimin e presidentit Putin për zgjedhje të parakohshme që nënkupton zëvendësimin e presidentit Zelensky hasi në kundërshti kategorike nga ana e presidentit Trump, si dhe intensifikimi i bombardimeve e bëri dhe më kërcënues presidentin amerikan.
Të dyja versionet e propozuara, si ai amerikan që është më i nuancuar, duke kërkuar një paqe të ekuilibrave dhe jo mposhtjen totale të Rusisë si dhe version europian, i cili duket se privilegjion Ukraninën si përfituese nga paqja, që të dyja nuk e pranojnë versionin e presidentit Putin, që ka të bëjë me një kapitullim total të Ukrainës. Kur ka përpjekje për kontrrol apo përfitim absolutist dhe jo relativ, atëhere rrezikon të thyhen ekuilibra dhe të rikonceptohet uniteti perëndimor dhe një ndryshim i qëndrimeve që kemi hasur për administratën Trump dhe njerëzit rreth presidentit amerikan, të cilët kanë perceptime të ndryshme rreth çeshtjes së Ukrainës.
CMG: Duket si një ekuacion me shumë të panjohura, që ka ndikimin e vet në situatën globale mbetja pa një zgjidhje konkrete, qoftë armëpushim pa kushte në Ukrainë, sepse paqja duket disi e largët
Dritan Hoti: Ndikimi do të jetë i një natyre të kombinuar me një rreze globale. Kërkesat e presidentit Trump për rritjen e shpenzimeve për mbrojtjen e Europës, nisur dhe nga sensibiliteti i shteteve europiane lidhur me çeshtjen e Ukrainës si e ndërlidhur me sigurinë e vetë Europës, po shfaqin një pol të ri që po armatoset, siç janë shtetet tradicionale europiane. Duhet të kemi parasysh Gjermaninë që ka patur kufizime nga Lufta e Dytë Botërore, që po tejkalohen dhe në një të ardhme jo shumë të largët ky pol i riarmatosur do të përfshihet në çeshtjen ruse. Së pari do të kemi shtetet europiane që zgjerojnë kapacitetet ushtarake dhe do të përfshihen në çeshtjet ruse, por nga ana tjetër nëse situarta vazhdon dhe merr trajtat e një lufte pa kompromis për jetë a vdekje, numri i viktimave do të shtohet. Së dyti për sa do të zgjasë lufta do të jetë rasti i pare në historinë e njerëzimit, që ndoshta ngjan me luftën 30 vjeçare në Europë midis protestantëve dhe katolikëve dhe kjo do të lidhet jo vetëm me çeshtjen e Ukrainës, por dhe me rezultatet e lojërave të pushtetit politik në Moskë. Pra implikon në mënyrë ekzistenciale të dy vendet, por dhe sigurinë në Europë dhe marrëdhëniet globale, kryesisht Europën dhe më pak Azinë në pikëpamjen time, ku natyra e marrëdhënieve ndërkombëtare është krejtësisht e ndryshme.
Intervistoi Eda Merepeza
