Nga Muharem Jakupi-
Në gazetën “ExLibris” nr. 329, e datës 5 prill 2025 është botuar një artikull i prof. as. Bavjola Gami Shatro me titull “Të (ri)zbulosh poezinë e së (pa)njohurës”, i cili “merr në analizë” krijimtarinë poetike të Eqrem Bashës. Unë vetë nuk u habita shumë, për shkak të përvojës sime të mëparshme me “studime” të tilla, por uroj që të mos habiten edhe ata që do ta lexojnë këtë artikull “shkencor” të fjalës së fundit, viti 2025! Po i bëj një koment të shkurtër punimit , si më poshtë:
Bavjola Shatro flet për ekzistencën e mosekzistueses, për imazhe të errësirës, për heshtjen që flet, për gjuhën që shprish veten, për një antihero pa formë, pa qëllim dhe pa rrugëdalje, që megjithatë është qendër e gjithçkaje. Ky tip arsyetimi, që në mënyrë të qëllimtë i jep vlerë njohëse atij që nuk ekziston, e shpall heshtjen si gjuhë dhe mosqenien si formë të qenies, e çon reflektimin kritik në një zonë ku mendimi racional rrezikon të vetanulohet.
Kjo është, në fakt, një shthurje e logjikës klasike ose, në mënyrë më të butë, një përpjekje për të ndërtuar një logjikë tjetër, që do të quhej “logjika e të palogjikshmes”, një formë arsyetimi që përpiqet të legjitimojë të pamundshmen, të flasë për të pathënshmen, të shpallë si thelb pikërisht mungesën e thelbit.
Natyrisht, kjo nuk është një shpikje e autores, por përbën një konvencion të njohur në filozofinë moderne, veçanërisht në atë ekzistenciale dhe post-strukturaliste. Referenca ndaj Heidegger-it, Wittgenstein-it, Pascal-it, Binderman-it, e të tjerë janë prova e kësaj fryme hermeneutike.
Problemi thelbësor është ky: kur një reflektim kritik e përqafon këtë mënyrë të të menduarit pa distancë, pa skepticizëm, pa përpjekje për ta testuar me kriterin e racionalitetit, ai rrezikon të bëhet një tekst po aq i mjegullt dhe i errët sa vetë objekti i studimit – në këtë rast, poezia e E. Bashës.
Shembuj konkretë që ilustrojnë këtë shthurje të logjikës:
1. “Antiheroi është pa fytyrë, pa formë, pa emër, pa të kaluar dhe pa të ardhme – por është i pranishëm dhe i plotfuqishëm.” Ky lloj formulimi është tipar i absurdit, por i përkthyer në gjuhë kritike, ai bëhet një kontradiktë që s’analizon më realitetin poetik, por e shndërron atë në dogmë të re.
2. “Heshtja është gjuhë” dhe “heshtja është diskurs”. Në logjikë, heshtja është mungesë e ligjërimit, por këtu ajo shpallet si “diskurs i padëgjuar” dhe madje më i vërtetë se vetë gjuha. Ky është një zëvendësim i së vërtetës me metaforën, që sjell përftimin e një ‘dijeje mistike’, jo të një analize kritike.
3. “Njeriu i Bashës vetëm gjeneron hiçin.” Edhe sikur ta pranojmë këtë si postulat poetik, nga këndvështrimi kritik, ai duhet të verifikohet: a është kjo një gjendje estetike, filozofike, historike, sociale, apo thjesht një shprehje e dëshpërimit modern?
Duke e përmbledhur të gjithë “pohimin” e artikullit në një sentencë të vetme, sipas meje, B. Gami Shatro, në thelb provon të na bindë se “heshtja është gjuhë”, se “mosekzistenca ka ekzistencë”, “se errësia na fal imazhe” etj., etj! A nuk është kjo një shthurje e logjikës, pra, një “logjikë e të palogjikshmes”? “Dritë kush gjeti trahanë!”, do të thoshte Hasan Zyko Kamberi!
