Një studim i gjerë gjenetik, i publikuar së fundmi, ka ndriçuar më tej prejardhjen e shqiptarëve dhe historinë e popullatave të lashta të Ballkanit. Studiuesit analizuan mbi 6,000 mostra të ADN-së së lashtë të mbledhura nga rajoni i Ballkanit dhe Europa Juglindore, që datojnë nga periudha e Neolitit deri në Mesjetë, pra rreth 8,000 vite. Qëllimi i studimit ishte të kuptohej më mirë zhvillimi gjenetik dhe kulturor i popullsive ballkanike dhe, më konkretisht, prejardhja biologjike e shqiptarëve të sotëm.
Popullsitë e lashta të Ballkanit
Gjatë Epokës së Hekurit (1100 p.e.s – 150 e.s.), Ballkani përshkohej nga një shumëllojshmëri e madhe kulturore, gjuhësore dhe gjenetike. Në perëndim të gadishullit, kultura të quajtura “kelte” si Hallstatt dhe La Tène bashkëvepronin me grupe lokale që autorët klasikë i përshkruanin si “ilirë” dhe “dalmatë”. Më në lindje, në thellësi të Ballkanit, jetonin popullsi të ndryshme që mbajnë emra si “dardanë”, “dakë”, “moesianë” dhe “paionë”, ndërsa stepat veriore ndikoheshin nga kulturat nomade si “skithët”. Në juglindje jetonin “trakët” dhe “grekët”.
Këto popullsi ishin të ndryshme nga njëra-tjetra, por me kalimin e kohës ndodhi një proces i gjerë homogjenizimi kulturor dhe gjuhësor, veçanërisht gjatë periudhës helenistike, nën Perandorinë Romake, dhe më pas gjatë Periudhës së Migrimeve (shekujt IV–IX e.s.) kur fiset gjermanike dhe ato sllave u vendosën masivisht në Ballkan. Si pasojë, shumica e gjuhëve paleo-ballkanike u zhdukën, përveç dy përjashtimeve të rëndësishme: greqishtes dhe shqipes.
Shqiptarët dhe lidhja me ilirët
Sipas këtij studimi, shqiptarët e sotëm tregojnë një shkallë të lartë të vazhdimësisë gjenetike me popullsitë e Epokës së Bronzit dhe të Hekurit në rajonin e Ballkanit perëndimor — zonat ku historikisht janë dokumentuar fiset ilire. ADN-ja e shqiptarëve modernë është më e ngjashme me popullsitë e periudhës romake në këtë rajon sesa me ndonjë popullsi tjetër të Ballkanit lindor apo jugor, duke forcuar më tej teorinë që shqiptarët janë pasardhës të drejtpërdrejtë të një pjese të këtyre popullsive ilire.
Ndikimi sllav dhe izolimi relativ
Studimi vëren gjithashtu se ndërsa shumica e rajoneve të Ballkanit përjetuan përzierje të theksuar gjenetike si pasojë e migrimeve sllave (rreth viteve 600–900 e.s.), shqiptarët shfaqin më pak ndikim nga këto valë migratore. Kjo sugjeron se shqiptarët, në krahasim me fqinjët e tyre, mbetën disi më të izoluar, si gjeografikisht ashtu edhe shoqërisht, gjatë këtyre periudhave të trazuar. Megjithatë, ekziston një përqindje e caktuar përzierjeje me popullsi të lidhura me sllavët, e cila daton nga Mesjeta e hershme, por që nuk ka dominuar strukturën gjenetike të shqiptarëve.
Gjuha shqipe – një gjuhë e mbijetuar paleo-ballkanike
Shqipja mbetet një nga të vetmet gjuhë të vjetra ballkanike që ka mbijetuar deri në ditët e sotme, krahas greqishtes. Studiuesit gjenetikë dhe gjuhëtarët besojnë se shqipja u formua dhe u ruajt në mënyrë autoktone në Ballkanin perëndimor, pikërisht në ato rajone ku janë zbuluar lidhjet më të mëdha gjenetike me popullsitë e lashta. Kjo mbijetesë gjuhësore është tregues i një identiteti kulturor të qëndrueshëm, i cili i ka rezistuar ndikimeve të jashtme dhe proceseve të ndryshme të asimilimit përgjatë shekujve.
⸻
Përfundim
Ky studim i avancuar mbi ADN-në e lashtë hedh dritë të re mbi vazhdimësinë e shqiptarëve si një popull autokton në Ballkan. Duke kombinuar të dhënat gjenetike me burime historike dhe gjuhësore, ai mbështet fuqishëm idenë se shqiptarët janë trashëgimtarë të drejtpërdrejtë të popullatave të lashta ilire dhe ballkanike, që kanë ruajtur gjuhën, identitetin dhe një strukturë të veçantë gjenetike deri në ditët e sotme.
