Nga Hugh Schofield, BBC
Disa francezë u shqetësuan këtë javë kur mësuan se kaosi i tyre politik po bëhej objekt talljeje nga… italianët.
Në më pak se dy vjet, Franca ka kaluar pesë kryeministra, një arritje politike që nuk krahasohet as me kohët e turbulencës pas-luftës në Romë. Tani, parlamenti francez po përpiqet të krijojë një shumicë që mund të miratojë buxhetin.
Shtojani kësaj një grevë të përgjithshme të enjten, të thirrur nga sindikatat që kundërshtojnë propozimet e mëparshme të buxhetit. Gazetat në Romë dhe Torino shfaqën një ‘gioia maligna’ (kënaqësi të ligë) në rrëfimin e ngjarjeve të fundit. Ishte poshtërimi i kryeministrit të larguar së fundmi, François Bayrou, paralajmërimet për borxhe në rritje dhe perspektivën që ekonomia franceze do të duhet të shpëtohet nga FMN-ja. Por më shumë se gjithçka, ishte zbehja e shkëlqimit të presidentit Emmanuel Macron.
“Pra, ku është madhështia tani?” pyeti ‘Il Messaggero’.
Kostoja e shërbimit të borxhit kombëtar këtë vit parashikohet të arrijë 67 miliardë euro – më shumë se të gjitha ministritë e qeverisë, përveç arsimit dhe mbrojtjes. Parashikimet tregojnë se deri në fund të dekadës, kjo shifër mund të arrijë 100 miliardë euro në vit.
Të premten e kaluar, agjencia e vlerësimit ‘Fitch’ uli notën e borxhit francez, gjë që mund ta bëjë më të shtrenjtë huazimin për qeverinë, duke reflektuar dyshime në rritje mbi stabilitetin e vendit dhe aftësinë për të shlyer borxhin. Mundësia për të kërkuar ndihmë nga Fondi Monetar Ndërkombëtar apo nga Banka Qendrore Evropiane nuk është më e paimagjinueshme.
Të gjitha këto ndodhin në sfondin e trazirave ndërkombëtare: lufta në Evropë, tërheqja e amerikanëve dhe rritja e pandalshme e populizmit.
Të mërkurën e kaluar u mbajt një ditë kombëtare proteste, e organizuar nga grupi Bloquons Tout (Le të Bllokojmë Gjithçka). E kapur nga e majta ekstreme, protesta pati pak ndikim përveç disa përplasjeve të dukshme në rrugë.
Por një provë shumë më e madhe erdhi dje, kur sindikatat dhe partitë e majta organizuan demonstrata masive kundër planeve të qeverisë. Kommentatori veteran politik Nicolas Baverez tha: “Në këtë moment kritik, kur është në rrezik vetë sovraniteti dhe liria e Francës dhe Evropës, Franca gjendet e paralizuar nga kaosi, paaftësia dhe borxhi”.
Presidenti Macron insiston se mund ta nxjerrë vendin nga kjo rrëmujë, por i mbeten vetëm 18 muaj nga mandati i tij i dytë.
Një mundësi është që fuqitë e natyrshme të vendit – pasuria, infrastruktura dhe qëndrueshmëria institucionale – ta çojnë përtej asaj që shumë e konsiderojnë një pikë kthese historike.
Por ekziston një skenar tjetër: Franca mund të dalë më e dobësuar, pre e ekstremistëve të majtë dhe të djathtë, një ‘i sëmurë’ i ri i Evropës.
Tensionet me kryeministrat
E gjithë kjo filloi me shpërbërjen katastrofike të Asamblesë Kombëtare nga Macron në verën e hershme të 2024-s. Përkundër pritshmërive për të krijuar një bazë më të fortë qeverisëse, parlamenti i ri u nda në tre pjesë: qendra, e majta dhe e djathta ekstreme. Asnjë grup nuk mund të shpresonte të formonte një qeveri funksionale, sepse të dy të tjerët gjithmonë do të bashkoheshin kundër tij.
Michel Barnier dhe më pas François Bayrou përjetuan disa muaj të vështirë si kryeministra, por të dy ranë përballë pyetjes qendrore që prek çdo qeveri: si duhet të mbledhë dhe shpenzojë shteti paratë e veta.
Bayrou, një centrist 74-vjeçar, e bëri borxhin francez një totem politik – tashmë mbi 3 trilionë euro, ose rreth 114% të PBB-së. Ai synonte të stabilizonte shlyerjet duke shkurtuar 44 miliardë euro nga buxheti i 2026-s.
Bayrou u rrëzua kur deputetët e majtë dhe të djathtë ekstremë u bashkuan në një votëbesim, por sondazhet treguan se shumë zgjedhës ishin gjithashtu kundër ideve të tij, si heqja e dy festave kombëtare për të financuar më shumë shpenzime për mbrojtjen.
Zgjidhja e menjëhershme e Macron ka qenë të besojë një anëtar të rrethit të tij të ngushtë për të krijuar një qasje të re.
Sébastien Lecornu, 39-vjeçari i emëruar kryeministër javën e kaluar, është një normand i qetë në fjalë, i cili u bë besnik i presidentit gjatë seancave të vona nate me uiski dhe biseda në Elysée. Pas emërimit, Macron deklaroi: “Një marrëveshje mes forcave politike është e mundur duke respektuar bindjet e secilit”.
Macron vlerëson besnikërinë e Lecornu dhe faktin që kryeministri i tij nuk është i fiksuar me të ardhmen e vet politike. Pas tensioneve me dy paraardhësit – Michel Barnier dhe François Bayrou – sot presidenti dhe kryeministri shohin gjërat në të njëjtin këndvështrim.
“Me Lecornu, në thelb kjo do të thotë që Macron është kryeministër,” argumenton ekonomisti Philippe Aghion. “Macron dhe Lecornu janë në thelb një”.
Detyra herkuliane e Lecornu
Macron dëshiron që Lecornu të realizojë një ndryshim strategjik. Nga një qëndrim kryesisht pro-djathtas, Macron tani kërkon një marrëveshje me të majtën – veçanërisht me Partinë Socialiste (PS). Ligji kërkon që Lecornu të ketë paraqitur një buxhet deri në mes të tetorit, për t’u miratuar më pas brenda vitit.
Në mënyrë aritmetike, mënyra e vetme për ta arritur këtë është që blloku centrist i Lecornu të bashkohet me të moderuarit e djathtë dhe të majtë – Republikanët konservatorë (LR) dhe Socialistët (PS).
Problemi është ky: çdo koncesion ndaj njërës palë e bën më të mundshme që pala tjetër të tërhiqet. Socialistët kërkojnë një target shumë më të ulët për uljen e borxhit, një taksë mbi sipërmarrësit super të pasur dhe heqjen e reformës së pensioneve të 2023-s. Këto janë tabu për Republikanët pro-biznes, të cilët kanë kërcënuar të votojnë kundër çdo buxheti që i përfshin ato.
Bashkimi kryesor i punëdhënësve, MEDEF, madje ka paralajmëruar se do të organizojë demonstratat e veta masive nëse Lecornu vendos të rrisë taksat për të zgjidhur ngërçin.
Koha e bën situatën edhe më të vështirë: largimi i ardhshëm i Macron e bën më të pamundur që ndonjëra palë të bëjë koncesione. Zgjedhjet lokale në mars dhe zgjedhjet presidenciale në maj 2027 janë afër. Në skajet e politikës, Rassemblement National (RN) dhe La France Insoumise (LFI) do të bërtasin “tradhti” ndaj çdo kompromisi me qendrën. Çdo politikan i rëndësishëm mund të instinktivisht të kërkojë të minimizojë kontaktin me asetin që po zbehet shpejt, Emmanuel Macron.
Pra, detyra e Lecornut është herkuliane. Në rastin më të mirë, mund të arrijë të shkëputë një marrëveshje të përkohshme, por buxheti do të jetë i shkurtuar, tregjet do të shohin një tjetër “mashtrim francez”, dhe kostoja e borxhit do të rritej.
Alternativa është dështimi, dhe dorëheqja e një kryeministri tjetër. Ky është skenari apokaliptik i Macron: një tjetër shpërbërje dhe më shumë zgjedhje, potencialisht të fituara nga Marine Le Pen, ose madje dorëheqja e vetë Macron.
Kombinimi i disa krizave
Duke studiuar Francën, mund të goditet edhe një ton më pak katastrofik. Vendi ka kaluar përmes krizash në të kaluarën, dhe disa shohin gjëra për t’u admiruar në Francën e Macron.
Ish-presidenti i LR, Jean-François Copé, thotë: “Themeloret e ekonomisë franceze, përfshirë balancën e import-eksportit, mbeten të forta. Papunësia është më e lartë se në Britani, por asgjë katastrofike. Kemi një nivel të lartë krijimi biznesesh dhe rritje më të mirë se në Gjermani”.
Aghion shton: “Nuk po shkojmë drejt kolapsit si Greqia. Paralajmërimi i Bayrou për borxhin ishte një alarm efektiv për zgjim”.
Por për të tjerët, situata dinamike globale i bën këto komente të duken tepër optimiste ose vetëkënaqëse.
Ekonomisti Philippe Dessertine, drejtor i Institutit të Financave të Larta në Paris, paralajmëron: “Nuk mund ta përbuzim thjesht hipotezën e ndërhyrjes së FMN-së. Është si të jemi mbi një digë. Duket mjaft e fortë, por poshtë deti po e han. Një ditë gjithçka shembet papritur. Fatkeqësisht, kjo do të ndodhë nëse nuk bëjmë asgjë”.
Françoise Fressoz nga Le Monde shton: “Të gjithë kemi bërë një varësi totale nga shpenzimet publike. Çdo qeveri – e majta dhe e djathta – e ka përdorur këtë për gjysmë shekulli për të shuar zjarret e pakënaqësisë. Të gjithë e ndiejnë se ky sistem ka dalë në fund. Jemi në fund të shtetit të vjetër të mirëqenies. Por askush nuk dëshiron të paguajë çmimin apo të përballet me reformat që duhet të bëhen.”
Çfarë po ndodh tani në Francë është bashkimi i disa krizave njëkohësisht: politike, ekonomike dhe sociale.
Sondazheri Jérôme Fourquet tha javën e kaluar: “Është si një shfaqje e pakuptueshme që po luhet para një teatri bosh.”
Zgjedhësve u thuhet se borxhi është çështje jetike, por shumë nuk e besojnë ose nuk shohin pse duhet të paguajnë. Në krye të gjithçkaje është Emmanuel Macron, i cili erdhi në pushtet në 2017 duke premtuar të mbushë hendekun midis së majtës dhe së djathtës, biznesit dhe punës, rritjes dhe drejtësisë sociale, euroskeptikëve dhe euroentuziastëve.
Pas këtij dështimi të fundit, komentatori Nicolas Baverez shkruan në Le Figaro: “Emmanuel Macron është objekti real i mosbindjes së popullit, dhe ai mban përgjegjësinë e plotë për këtë katastrofë. Ashtu si të gjithë demagogët, ai ka transformuar vendin tonë në një fushë rrënojash”.
