“E gjeta veten në një burg të sigurisë maksimale pa kaluar asnjë ditë në burg në jetën time”, kujton Mustafa. Ai e kujton në mënyrë të përsosur ditën kur hyri në qendrën e paraburgimit të emigrantëve, të hapur nga Italia në Gjadër të Shqipërisë. Zhurma e mbylljes së portës, hekurat gjigante që rrethonin strukturën, mungesa mbytëse e lirisë. “Pas kaq shumë vitesh në Itali, nuk e kisha menduar kurrë se diçka e tillë do të ndodhte”, tha ai.
Ashtu si Mustafa, 111 persona nga 16 tetori 2024 deri më 28 korrik 2025, kanë kaluar nëpër atë hyrje në këtë vit të parë operativ të ambienteve të ngritura në bazë të marrëveshjes së diskutueshme të migracionit Itali-Shqipëri.
Gjatë 12 muajve, operacionet janë pezulluar disa herë për shkak të një sërë pengesash ligjore nga autoritetet gjyqësore në Itali. Por një gjë nuk ka ndryshuar: prania e kompanisë “Medihospes”, së cilës iu dha një kontratë prej 133 milionë eurosh për të ofruar shërbime brenda ambienteve të Shëngjinit dhe Gjadrit.
Ky është një nga tenderët publikë më të rëndësishëm të dhënë ndonjëherë në sektorin e migracionit në Itali, me disa aspekte problematike, përfshirë mungesën e një kontrate të nënshkruar. Më 14 tetor 2024, saktësisht një vit më parë, qeveria italiane vendosi papritur të aktivizonte lehtësitë e parashikuara në marrëveshjen e nënshkruar midis Romës dhe Tiranës. Dy ditë më vonë, pas disa orësh udhëtimi me det, në jug të ishullit italian të Lampeduzës, 16 personat e parë (10 nga Bangladeshi dhe 6 nga Egjipti) mbërritën në portin e Shëngjinit në bordin e anijes “Libra”.
Ajo është një anije ushtarake që qeveria Meloni e transferoi në Shqipëri në mes të shtatorit. Pas zbarkimit të parë, nuk ishin vetëm migrantët që u përballën me konfuzion dhe pasiguri, por edhe punonjësit shqiptarë të punësuar nga Medihospes, të cilët nuk kishin marrë asnjë trajnim paraprak.
“Na u tha të kryenim një rol vëzhgues gjatë atij operacioni. Nuk njihnim kolegë të tjerë, as nuk kishim një pasqyrë të përgjithshme se si funksiononin qendrat. Deri në fund të dhjetorit, nuk kishim as zyrë”, kujtoi një ish-punëtor të cilit iu dha anonimiteti për të folur lirisht.
Ai tha gjithashtu se ata informoheshin për turnet e tyre midis orës 9 dhe 10 të natës së mëparshme. Në 3 muajt e parë të funksionimit, sipas një liste të brendshme të punëtorëve të siguruar nga revista italiane “Altreconomia”, Medihospes Albania, dega e krijuar nga kompania italiane për të menaxhuar qendrat, punësoi 99 punëtorë, të cilëve iu bashkuan të tjerë të transferuar nga Italia.
Njëri prej tyre na tregoi kontratën e tij të punës, bazuar në ligjin shqiptar, duke theksuar klauzolat e rrepta të konfidencialitetit që i detyruan shumë nga kolegët e tij të mos flisnin me gazetarët.
Neni 11 titullohet “Konfidencialiteti”, tjetri “Detyrimi i besnikërisë”, i cili kërkon që punëtorët të “mbajnë sekret të gjitha informacionet që lidhen me biznesin e punëdhënësit, informacione që kanë ardhur në dijeni të tyre gjatë periudhës së punësimit të tyre me punëdhënësin”. Përveç kontratës së punës, punëtorët duhej të nënshkruanin edhe një kod sjelljeje, një dokument të brendshëm që përcakton udhëzime për të siguruar standardet etike dhe profesionale. Nëse nuk i përmbahen kodit të sjelljes, punonjësit rrezikojnë penalitete që variojnë nga një paralajmërim me shkrim deri në ndërprerjen e kontratës së tyre.
Dhe siç pohuan disa ish-punonjës të intervistuar nga Altreconomia, rreziku i shkeljes së detyrimit të konfidencialitetit ka çuar në një frikë të përhapur të raportimit të abuzimeve të mundshme nga frika e veprimeve ligjore ose shkarkimit nga organi drejtues. Shumë punëtorë shqiptarë u pushuan nga puna në mesin e shkurtit, pas përpjekjes së tretë të dështuar nga autoritetet italiane për ta bërë marrëveshjen Itali-Shqipëri të funksionojë.
“Arsyetimi” i dhënë nga organi drejtues për shkarkimin e punëtorëve nga puna lidhej me “një sërë vendimesh gjyqësore kontradiktore që nuk përputheshin me udhëzimet e Gjykatës së Kasacionit” (Gjykata Supreme e Apelit Italian), siç thuhet në njoftimin e ndërprerjes së punës të dërguar punonjësve nga Ëalter Balice, administratori i Medihospes Albania.
Qeveria italiane u përpoq 3 herë të transferonte njerëz në Shqipëri, por disa vendime nga gjykatat italiane bllokuan në mënyrë efektive mundësinë e përdorimit të dy objekteve – duke e shtyrë ministrinë italiane të punëve të brendshme, të udhëhequr nga Matteo Piantedosi, të ndryshonte strategjinë.
Truku ligjor
Më herët në prill, një pjesë e qendrës së Gjadrit në Shqipëri u rihap si Qendër Riatdhesimi (CPR), një strukturë ku njerëz pa leje të rregullta qëndrimi mund të presin deri në 18 muaj para se të riatdhesohen në vendin e tyre të origjinës.
Teksa ka 10 qendra të tilla që tashmë veprojnë në Itali, disa nga “të ndaluarit” nga ato objekte u transferuan në Shqipëri: përveç një rasti, i cili u mbajt sekret nga qeveria italiane, por u zbulua nga Altreconomia.
Më vonë në maj, 5 qytetarë egjiptianë u riatdhesuan direkt nga Tirana në Kajro, ndërsa migrantët e tjerë u transferuan përsëri në Itali përpara se të dëboheshin përsëri.
“Në kundërshtim me pretendimet zyrtare se brenda objekteve shqiptare zbatohet plotësisht juridiksioni italian, operacioni i largimit jashtë territorit ekspozon kufijtë e këtij truku ligjor”, thotë Andreina de Leo, një eksperte për ligjin evropian të migracionit dhe azilit.
“Aeroporti i Tiranës nuk është nën juridiksionin italian, as nuk ka ndonjë mekanizëm për të siguruar mbikëqyrjen nga gjykatat italiane ose pajtueshmërinë me standardet ligjore të BE-së gjatë fazës së fundit dhe më të ndjeshme të procesit të kthimit”, tha gjithashtu de Leo.
Për të kuptuar se nga çfarë përbëhen shërbimet dhe aktivitetet e Kompanisë Medihospes dhe cilat janë rreziqet që e shoqërojnë, është e nevojshme të bëjmë një hap prapa. Në mesin e marsit 2024, zyra lokale e ministrisë së punëve të brendshme, Prefektura e Romës, publikoi një tender prej 133 milionë eurosh, që përmbante një “procedurë të negociuar”.
Kjo është një procedurë e parashikuar nga ligji italian që thjeshton dhënien e kontratave.
Nga 30 ofertat e marra në 7 ditë, prefektura zgjodhi 3 për fazën përfundimtare, të gjitha me seli në Itali. Dy u tërhoqën, duke lënë vetëm Medihospes, e cila u shpall fituese e kontratës prej 1 milion dollarësh më 7 maj. Vlen të përmendet se emrat e ofertuesve të tjerë përfshinin shumëkombëshet Ors Italia dhe kompaninë e saj holding, grupin Serco, si dhe Renco Asset Management, kompania mëmë e së cilës është një gjigant italian në sektorin e energjisë. Medihospes, me 4,504 punonjës, 82% e të cilëve janë me kohë të pjesshme, priste të arrinte një xhiro prej 179 milionë eurosh në vitin 2024.
Pa kontratë detyruese
Çmimi i Medihospes nuk kaloi pa u vënë re, Komania me seli në Romë është e njohur në Itali sepse është krahu operativ i shërbimeve të mirëqenies sociale të Konsorciumit La Cascina, i cili iu nënshtrua në vitin 2015 një hetimi gjyqësor të njohur si ‘Mafia Capitale’, i cili zbuloi një sistem korrupsioni të lidhur me kontratat publike në kryeqytet.
Në dekadën që nga skandali gjyqësor, i cili çoi në vendosjen nën administrim të La Cascina, lidhjet kriminale u “pastruan” më pas dhe konsorciumi ka ndërtuar një reputacion të respektueshëm. Aq sa Medihospes në fillim të korrikut 2025, Komisioneri i Lartë i OKB-së për Refugjatët (UNHCR) i dha distinktivin ‘ËeËelcome 2024’, duke theksuar “angazhimin e rëndësishëm të treguar në promovimin e masave specifike për integrimin e refugjatëve në tregun e punës”.
Çmimi nuk përmend aktivitetet e organizatës në Shqipëri, por ato në Itali, ku ka dhjetëra kontrata nga veriu në jug. Midis viteve 2022 dhe 2024, shuma e marrë nga 9 prefektura në Itali për pritjen e azilkërkuesve dhe refugjatëve u rrit nga 34 milionë euro në rreth 52 milionë euro. Shumica e kontratave kanë të bëjnë me prefekturën e Romës: në vitin 2024, ato përbëjnë 55% të totalit të parave të marra. Pjesërisht falë këtyre kontratave, Medihospes, me 4,504 punonjës, 82% e të cilëve janë me kohë të pjesshme, pritej të arrinte një xhiro prej 179 milionë eurosh në vitin 2024.
Megjithatë, rasti i Shqipërisë mbetet i jashtëzakonshëm krahasuar me kontratat e tjera që lidhen me imigracionin – që nga fitimi i kontratës. Altreconomia ka zbuluar se Medihospes ende nuk e ka nënshkruar marrëveshjen përfundimtare. Në Itali, periudha maksimale midis dhënies së kontratës dhe nënshkrimit të saj është normalisht 60 ditë, por në rastin e objekteve në Shëngjin dhe Gjadër, kanë kaluar të paktën 478 ditë.
Gushtin e kaluar, kontrata nuk ishte finalizuar ende – në vend të kësaj, kishte vetëm një marrëveshje paraprake të nënshkruar një ditë para mbërritjes së anijes Libra në Shqipëri, me migrantët e parë në bord. “Një procedurë e veçantë”, tha Sergio Foà, profesor i së drejtës administrative në Universitetin e Torinos në Itali.
Realitete paralele
Ky aspekt ngre një problem të dytë që lidhet me premtimet jorealiste të bëra nga Medihospes në tenderin origjinal. Për shembull, Medihospes u zotua të sigurojë që të paraburgosurit në mjediset shqiptare të kenë qasje në Sky, Prime Video, Netflix dhe Dazn, në mënyrë që ata të mund të shikojnë filma me titra çdo mbrëmje dhe të marrin pjesë në një forum dyjavor “për të inkurajuar diskutimin midis tyre”.
Për më tepër, tenderi premtoi shumë punëtorë, duke përfshirë një mbi “shkrim-leximin bazë” dhe “ditët e informacionit”, me ndihmën e një ndërmjetësi gjuhësor, që synonin ndarjen dhe përhapjen e disa rregullave dhe rregulloreve themelore mbi higjienën personale. Përmenden gjithashtu turne basketbolli me ekipe të përziera dhe futbolli me 5 lojtarë, të cilët do të synojnë të përfshijnë sa më shumë pjesëmarrës të jetë e mundur (disa kandidatë do të jenë gjyqtarë dhe ndihmës anësorë), si dhe punëtori krijuese dy herë në javë (punëtoritë e artit do të mbulojnë teknikat themelore si vizatimi dhe pikturimi i peizazheve dhe natyrave të qeta).
Megjithatë, jeta brenda qendrës është shumë e ndryshme. Në vetëm 13 ditë në prill 2025, deputetja italiane Rachele Scarpa dhe eurodeputetja Cecilia Strada raportuan 2.7 incidente kritike në ditë. Nga këto, rreth 10 ishin përpjekje për vetëvrasje, “kryesisht nga mbytja ose varja”, raportojnë Scarpa dhe Strada, të cilët arritën të shikonin regjistrin e ngjarjeve kritike brenda objektit.
Por kjo nuk është e gjitha: Medihospes ishte gjithashtu i përkushtuar për të ofruar aktivitete të shumta për të miturit, gratë dhe personat vulnerabël. Këto varionin nga zonat e ushqyerjes me gji deri te kllounët, rrëshqitëset, lëkundësit, karuselet dhe rrokullisjet. “Individët vulnerabël, siç janë të miturit, gratë, të moshuarit dhe personat e dobët, nuk do të çohen në Shqipëri”, tha kryeministrja italiane Giorgia Meloni në qershor 2024. Në fakt, vetëm migrantët e rritur meshkuj supozohet të mbahen në Shqipëri, por Medihospes është megjithatë e përkushtuar për të ofruar këto shërbime dhe ndihmë.
Deri më sot, Medihospes ka regjistruar afërsisht 1.2 milion euro kosto për “degën” e saj në Shqipëri (“Medihospes Albania Srl”) dhe 563 000 euro borxhe në pasqyrat e saj financiare të vitit 2024. Për shërbimet e garantuara në vitin 2024, Prefektura e Romës njohu një shumë totale prej 570 372 €.
Në pasqyrat e saj financiare, kompania thekson se kontrata përfshinte “një përpjekje të madhe organizative dhe një sfidë të rëndësishme profesionale”, duke vënë në dukje se ka një debat të vazhdueshëm rreth natyrës dhe rregullave të angazhimit të strukturave të tilla, dhe duke shprehur shpresën e saj për “zbatimin e plotë të menaxhimit të qendrave të pritjes dhe paraburgimit të përmendura në protokollin Itali-Shqipëri”. Ky angazhim nuk është materializuar ende. Më 7 tetor 2025, kishte vetëm 17 persona të ndaluar në Gjadër.
