Agjencia prestigjioze AFP ka publikuar dhjetë ngjarjet më të rëndësishme të vitit 2025, të klasifikuara sipas rëndësisë së tyre.
Në shkrimin e saj, AFP rendit disa nga ngjarjet që shoqëruan këtë vit dhe të cilat morën vëmendjen më të madhe të publikut dhe mediave.
Kthimi i bujshëm i Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë
Sulme proteksioniste, deportime masive të emigrantëve të paligjshëm, çmontim i pjesëve të tëra të qeverisë federale… Pas kthimit në Shtëpinë e Bardhë në janar për një mandat të dytë, republikani Donald Trump ka nisur një breshëri masash sipas doktrinës së tij “Amerika e Para”, duke përdorur gjerësisht urdhra ekzekutivë, megjithëse gjykatat kanë bllokuar disa nga vendimet e tij.
Me atë që kundërshtarët e tij e quajnë shpërfillje të të drejtave themelore dhe fuqive të tjera, ai ka synuar kundërshtarët, ka dërguar Gardën Kombëtare në qytete të mëdha të udhëhequra nga Demokratët, është përpjekur të frikësojë median dhe ka luftuar programet e diversitetit dhe përfshirjes. Ai është angazhuar gjithashtu në një aktivitet të dendur diplomatik, me shkallë të ndryshme suksesi.
Por sondazhet tregojnë pakënaqësi në rritje midis amerikanëve me çështjet ekonomike, veçanërisht koston e jetesës. Humbjet e mëdha në zgjedhjet lokale e kanë vënë partinë e tij në një pozicion të cenueshëm përpara zgjedhjeve të mesit të mandatit në vjeshtën e vitit 2026.
Armëpushimi i brishtë në Gaza
Presioni amerikan çoi në një armëpushim midis Izraelit dhe Hamasit, dy vjet pas fillimit të luftës shkatërruese në Rripin e Gazës, e cila shpërtheu pasi lëvizja islamiste palestineze Hamas nisi një sulm në territorin izraelit më 7 tetor 2023.
Armëpushimi ka lejuar një tërheqje të pjesshme të trupave izraelite nga Rripi i Gazës, shkëmbimin e pengjeve të fundit të mbajtura gjallë në Gaza me palestinezët e burgosur në Izrael dhe rritjen e ndihmës humanitare për Gazën, megjithëse kjo ndihmë është ende dukshëm më e ulët se ajo që nevojitet, sipas OKB-së dhe organizatave joqeveritare.
Izraeli po pret kthimin e trupit të njërit prej pengjeve të fundit përpara se të fillojë bisedimet për fazën e dytë të armëpushimit, një fazë që, sipas kushteve të planit të SHBA-së të miratuar nga OKB-ja, duhet të çojë në demilitarizimin e Gazës. Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu ka thënë se shpreson që kjo fazë e dytë të fillojë “shumë shpejt”, por dhuna vazhdon të trondisë territorin, teksa të dyja palët akuzojnë njëra-tjetrën për shkelje të armëpushimit.
Tensionet rajonale vazhdojnë me sulme të vazhdueshme izraelite në fortesat e lëvizjes shiite Hezbollah në Liban. Irani u godit gjithashtu nga sulmet izraelite dhe amerikane në objektet e tij bërthamore gjatë një lufte 12-ditore me Izraelin në qershor, e cila u shkaktua nga një sulm izraelit. Në shtator, Izraeli shënjestroi zyrtarët e Hamasit në një sulm të paprecedentë në Katar.
Përpjekjet për paqe në Ukrainë
Kthimi i Donald Trump në pushtet shënoi përpjekjet e para serioze për t’i dhënë fund pushtimit rus të Ukrainës, i cili filloi në shkurt të 2022-it.
Lëvdatat dhe fajësimet e presidentit amerikan janë luhatur midis Vladimir Putin dhe Volodymyr Zelensky. Në shkurt, Donald Trump sulmoi ashpër presidentin ukrainas para kamerave në Zyrën Ovale, duke e akuzuar atë për mosmirënjohje ndaj Shteteve të Bashkuara.
Bisedimet e drejtpërdrejta midis rusëve dhe ukrainasve në Stamboll dhe një samit pasues midis Donald Trump dhe Vladimir Putin në Alaska nuk kanë rezultuar në ndonjë përparim konkret drejt paqes dhe Uashingtoni njoftoi sanksione kundër sektorit rus të naftës në tetor.
Negociatat ndërkombëtare u mbajtën në fund të nëntorit në bazë të një drafti amerikan, versioni fillestar i të cilit u konsiderua nga Kievi dhe aleatët e tij europianë si shumë i favorshëm për Moskën. Pas një raundi të ri bisedimesh me të dërguarit e Trump në dhjetor, Ukraina deklaroi se ishte bërë “përparim”, megjithëse çështja e territoreve ukrainase të kontrolluara nga Rusia mbetet e bllokuar.
Në vijën e frontit, ushtria ruse ka vazhduar përparimin e saj të ngadaltë në sektorin lindor, pasi i shtyu plotësisht forcat ukrainase nga rajoni kufitar rus i Kurskut në mars. Moska ka rritur sulmet ndaj infrastrukturës energjetike ukrainase dhe rrjetit hekurudhor ukrainas, ndërsa Kievi po synon objektet e naftës në Rusi.
Lufta globale tregtare
Duke përmendur praktikat tregtare që ishin të pafavorshme për vendin e tij, Donald Trump njoftoi një sërë tarifash shtesë për produktet e importuara në Shtetet e Bashkuara, të cilat varionin sipas vendeve ose rajoneve të origjinës. Ai gjithashtu vendosi tarifa specifike për sektorët që konsiderohen strategjikë (çeliku, alumini ose bakri).
Ndërsa vendet e synuara shqyrtonin ose zbatonin hakmarrje tregtare, filluan negociata të ashpra, duke rezultuar në marrëveshje të shumta, të tilla si me Bashkimin Europian ose në fund të tetorit, me Kinën, duke shënuar fillimin e një armëpushimi në një konflikt që kishte tronditur ekonominë globale.
Megjithatë, negociatat dypalëshe u pezulluan me Kanadanë, pas një reklame që presidentit amerikan iu duk ofenduese.
I presionuar për të ulur koston e jetesës për amerikanët, Donald Trump pranoi në mesin e nëntorit të anulonte tarifat doganore për ushqime të caktuara, të tilla si kafeja dhe mishi i viçit që importohen.
Një papë i ri, Leoni XIV
Robert Francis Prevost u bë papa i parë amerikan më 8 maj, në moshën 69-vjeçare, pas vdekjes së paraardhësit të tij, Francis, të cilit ai i shërbente si këshilltar. Tymi i bardhë që njoftonte zgjedhjen e kreut të 267-të të Kishës Katolike u ngrit mbi Kapelën Sistine pas një konklave të shkurtër të kardinalëve që zgjati më pak se 24 orë.
I qeshur dhe diskret, Prevost, i lindur në Çikago dhe një nga kardinalët e moderuar, mori emrin Leoni XIV. Papa i ri, i cili kaloi pothuajse 20 vjet si misionar në Peru, vazhdon punën e paraardhësit të tij me veprime shoqërore në favor të të varfërve, emigrantëve dhe ekologjisë.
Në të njëjtën kohë, ai i qetësoi qarqet konservatore duke lejuar përsëri një shërbim tradicional në Vatikan pas tre vitesh kufizimesh. Ai përjashtoi në afat të shkurtër shugurimin e grave si dhjake ose njohjen e martesës së personave të të njëjtit seks.
Rebelimet e Gjeneratës Z
Në Azi, Afrikë dhe Amerikën Latine, të rinjtë e Gjeneratës Z kanë shumëfishuar mobilizimet e tyre për të përmirësuar kushtet e jetesës dhe kundër bllokimit të mediave sociale ose korrupsionit të elitave.
Ata marshuan në Peru kundër pasigurisë në rritje dhe rendit të politikanëve ose në Marok, ku autoritetet nisën përpjekje në sektorët socialë, si dhe ndjekjen penale të më shumë se 2,000 personave.
Në vende të tjera, demonstratat, të cilat u shtypën me dhunë, u zhvilluan në një sfidë më të gjerë ndaj pushtetit, pas trazirave në Nepal, kryeministri maoist K. P. Sharma Oli nuk kishte zgjidhje tjetër veçse të jepte dorëheqjen. Në Madagaskar, mobilizimi çoi në përmbysjen nga ushtria të Presidentit Andry Rajoelina, i cili iku jashtë vendit.
Në Tanzani, të rinjtë morën pjesë masivisht në protestat pas zgjedhjeve që u mbytën në gjak. Flamuri pirat nga manga One Piece (një kafkë me kocka të kryqëzuara me një kapelë kashte), shpesh i mbajtur nga protestuesit, u bë një simbol ndërkombëtar i luftës kundër shtypjes në mediat sociale.
Investime kolosale në inteligjencën artificiale
Gjigantët e teknologjisë dhe startup-et e specializuara po shpenzojnë shuma gjithnjë e më kolosale për të financuar zhvillimin e inteligjencës artificiale. Sipas firmës amerikane të kërkimit dhe konsulencës Gartner, shpenzimet globale për inteligjencën artificiale pritet të arrijnë rreth 1.5 trilion dollarë deri në vitin 2025 (+50% në një vit) dhe të kalojnë 2 trilion dollarë vitin e ardhshëm.
Vlerësimet astronomike të sektorit në tregun e aksioneve, ajo e kompanisë gjigante amerikane të mikroprocesorëve Nvidia dikur tejkaloi nivelin e paparë prej 5 trilion dollarësh, megjithatë, po shkaktojnë frikë në tregje.
Shqetësimet e shkaktuara nga inteligjenca artificiale janë nxitur gjithashtu nga shembuj të shumtë të dezinformimit, akuza për shkelje të të drejtave të autorit ose shkurtime masive të vendeve të punës, veçanërisht në Amazon.
Prindërit e një adoleshenti nga Kalifornia që kreu vetëvrasje madje akuzuan asistentin e inteligjencës artificiale ChatGPT të OpenAI se e inkurajoi fëmijën e tyre të kryente vetëvrasje me këshilla specifike. Startup-i që atëherë ka forcuar kontrollet prindërore, ndërsa Kalifornia ka miratuar legjislacionin që rregullon të ashtuquajturit “chatbot”.
Vjedhja spektakolare në Luvër
Më 19 tetor, hajdutët me jelekë punëtorësh hynë në muzeun e famshëm të Luvrit në Paris në mes të ditës, duke përdorur një ashensor që përdoret normalisht për lëvizje, pasi thyen një xham. Pastaj ata hynë me forcë në vitrina dhe vodhën xhevahire mbretërore, me vlerë rreth 88 milionë euro, të gjitha në një kohëzgjatje prej tetë minutash. Ndërsa ata ikën me një skuter, ata humbën kurorën e Perandoreshës Eugenie (gruaja e Napoleonit III), e cila u gjet e dëmtuar.
Kjo vjedhje spektakolare në Luvër u komentua në të gjithë botën dhe nxori në dritë mangësitë e sigurisë së muzeut më të famshëm në botë.
U ngritën akuza kundër katër burrave të dyshuar si pjesë e grupit të vjedhjeve, por xhevahiret nuk janë gjetur ende.
Sulmet amerikane në Karaibe dhe Paqësor
Uashingtoni ka vendosur një forcë të konsiderueshme ushtarake në brigjet e Venezuelës që nga gushti, me sa duket për të luftuar trafikun e drogës me destinacion Shtetet e Bashkuara.
Një seri sulmesh në javët e fundit në Karaibe dhe Paqësor kundër anijeve të dyshuara për trafik droge kanë vrarë gati 100 persona në operacione, ligjshmëria e të cilave vihet në dyshim nga ekspertët.
Karakasi e sheh këtë si një pretekst për të rrëzuar Presidentin Nicolas Maduro dhe për të sekuestruar rezervat e naftës së vendit.
Pas sekuestrimit të një cisterne nafte që transportonte naftë bruto venezueliane më 10 dhjetor, Uashingtoni njoftoi një “bllokim të plotë” të “cisternave të sanksionuara të naftës” që hyjnë ose dalin nga Venezuela.
Uashingtoni akuzon Nicolas Maduron se është kreu i një karteli dhe po ofron një shpërblim prej 50 milionë dollarësh për kapjen e tij.
Ngjarjet ekstreme të motit
Përmbytje vdekjeprurëse, stuhi katastrofike… Ngjarjet ekstreme të motit kanë ndjekur njëra-tjetrën, për shkak të çrregullimit të klimës të shkaktuar nga aktiviteti njerëzor, sipas shkencëtarëve.
Cikloni Melissa, një nga më të fuqishmit që ka përfshirë ndonjëherë Karaibet, shkatërroi rajone të tëra të Xhamajkës dhe përmbyti Haitin dhe Kubën.
Në Azinë Juglindore, Filipinet u goditën në më pak se dy muaj nga tajfunët Ragasa, Kalmagi dhe Phung-wong. Vietnami pësoi shkatërrime nga stuhitë, përmbytjet dhe rrëshqitjet e tokës, ndërsa dy stuhi tropikale vranë qindra njerëz në fund të vitit në Sri Lanka dhe Indonezi.
Ndërsa temperaturat rriten, zjarret në pyje janë intensifikuar në Europë dhe hektarë rekord pyjesh janë djegur gjatë verës.
Në SHBA, zjarret e shkaktuara nga rrufetë shkaktuan mbylljen e pjesës veriore të Kanionit të Madh në Arizona për pjesën tjetër të sezonit turistik në mesin e korrikut.
