Vrasja masive në Cetinje, me 11 viktima, ngriti edhe një herë çështjen e disponueshmërisë së armëve të zjarrit në Ballkan, ku 90 për qind e të gjitha armëve janë në duart e qytetarëve.
Vlerësohet se qytetarët në rajon kanë nëntë herë më shumë armë se ushtria dhe policia, dhe për sa i përket sasisë së armëve për frymë, Serbia dhe Mali i Zi prijnë, sipas Anketës globale të Armëve të Vogla nga 2018.
Për 100 banorë llogariten 30 armë, ndërsa në Serbi dhe Mal të Zi 40 armë të lehta për 100 banorë.
“Paqëndrueshmëria politike dhe socio-ekonomike në Ballkan në 30 vitet e fundit dhe kërcënimet e shpeshta ditore politike për një luftë të re kanë bërë që shumë qytetarë të mos jenë të gatshëm të heqin dorë nga armët, por t’i mbajnë ato për situata kritike të tipit “Zoti na ruajt” thotë Predrag Petroviq, drejtor i kërkimit në Qendrën e Beogradit për Politikat e Sigurisë (BCBP).
Pavarësisht përpjekjeve për të reduktuar sasinë e armëve, ka ende “shumë” të tilla në vendet e Ballkanit Perëndimor, sipas studiuesve të BCBP .
Vlerësohet se 500 mijë deri në 1.6 milionë familje posedojnë armë zjarri, më shumë ilegale sesa legale.
Amerika është e para në botë për nga sasia e armëve për frymë, 120 armë për 100 njerëz, sipas sondazhit.
Sasia e armëve në vendet e rajonit, veçanërisht ato ilegale, paraqet një “rrezik të konsiderueshëm të sigurisë”, vlerëson Petkoviç.
“Vetë fakti që dikush zotëron një armë është një rrezik dhe nëse do ta përdorë atë varet nga rrethanat”, shton ai.
Siç kujton ai, hulumtimet tregojnë se “armët e zjarrit të paligjshme prijnë” në vrasje.
Sipas mediave malazeze, sulmuesi nga Cetinja kishte leje për armë zjarri.
Megjithatë, aktualisht nuk dihet nëse ajo ishte e vlefshmë apo e skaduar.
Nuk dihet as statusi i armës që është përdorur ndaj sulmuesit nga një bashkëqytetar që ka tentuar ta ndalojë, prandaj disa e konsiderojnë hero.
Sipas të dhënave të vitit 2015, në Mal të Zi, më shumë se 80,000 persona kanë marrë leje për të mbajtur armë, por në më shumë se dy të tretat e rasteve ajo ka skaduar.
Petkoviç thotë se ka vetëm vlerësime për sasinë e armëve ilegale në Serbi, që variojnë nga 200,000 deri në mbi një milion copë.
“Këto janë armë të mbetura jo vetëm nga luftërat e viteve 1990 në ish-Jugosllavi, por nga konfliktet e ndryshme të armatosura që ndodhën në këtë rajon gjatë shekullit të 20-të”, shpjegon ai.
Gjatë viteve të kaluara, Ministritë e Punëve të Brendshme si në Serbi ashtu edhe në Mal të Zi kanë iniciuar vazhdimisht veprime në të cilat u kanë bërë thirrje qytetarëve që të dorëzojnë armët e paregjistruara.
Petkoviq përkujton se qytetarët gjatë aksioneve mund ta bëjnë këtë “pa asnjë pasojë”.
Siç shton ai, fushata më e suksesshme e këtij lloji në Serbi ishte pas aksionit të policisë në Sabër në vitin 2003, kur qytetarët dorëzuan “rreth 50.000 armë”.
Ishte një operacion policor për gjetjen dhe arrestimin e të dyshuarve për vrasjen e kryeministrit Zoran Gjingjiç, si dhe të tjerë që dyshoheshin se ishin anëtarë të klaneve kriminale.
“Të gjitha veprimet e mëvonshme ishin të një gamë shumë më të vogël – vetëm disa mijëra u dorëzuan,” thekson Petković.
Ai po ashtu thekson se hulumtimet tregojnë se “një numër i madh i qytetarëve nuk duan të heqin dorë nga armët”.
“Përveç paqëndrueshmërisë politike, në këtë kontribuon edhe kultura e macizmit sepse armët konsiderohen si një lloj simboli i statusit”, thotë ai.
Sa armë ka mesatarisht në rajon
Vlerësohet se në Bosnje dhe Hercegovinë, për çdo 100 banorë ka 31 armë të paligjshme dhe të ligjshme së bashku.
Në Maqedoninë e Veriut ka 30 copë për 100 banorë, ndërsa në Kosovë ky numër është 24 për 100.
Në Kroaci dhe Shqipëri është shumë herë më pak.
Në Kroaci është 2 copë për 100 banorë dhe në Shqipëri 1.5 copë për 100 banorë.
Burimet : Anketa e Armëve të Vogla dhe Rishikimi i Popullsisë Botërore
Kush mund të marrë një licencë për armë zjarri?
Në vitin 2015, në Serbi dhe Mal të Zi u miratuan ligje të reja për armët, me idenë e vendosjes së kontrollit më efikas të posedimit dhe trafikut.
“Korniza ligjore është e mirë sepse është e nevojshme të plotësohen kushte vërtet strikte për marrjen e lejes”, thotë Petkoviç.
Në të dy vendet, më pas u prezantua një kërkesë që kushdo që dëshiron të zotërojë një armë duhet të provojë se ka një arsye të vlefshme për ta bërë këtë, ndërsa më parë një vlerësim shëndetësor ishte i mjaftueshëm.
“Një nga arsyet e justifikuara mund të jetë siguria personale, me faktin se qytetarët duhet t’i dëshmojnë policisë se siguria e tyre mund të kërcënohet”, shton ai.
“Mirëpo, praktika e MPB-së nuk është uniforme, ne e dimë se në disa stacione policore qytetarët janë refuzuar, ndërsa në disa të tjera kanë marrë leje pa asnjë problem”, thotë ai.
Gjithashtu, kur aplikoni, është e nevojshme të bashkëngjitni një raport mjekësor.
Kur autoritetet lëshojnë licencën për armë, Ministria e Punëve të Brendshme njofton mjekun e përzgjedhur, i cili ka detyrim ligjor të vazhdojë monitorimin e mbajtësit të armës, si dhe të raportojë çdo ndryshim përkatës në gjendjen shëndetësore.
“Mirëpo, nuk ekziston një sistem universal i shkëmbimit të informacionit, dhe meqenëse një numër i madh i qytetarëve trajtohen privatisht, mjeku i zgjedhur në institucionin shtetëror zakonisht nuk ka njohuri nëse ka ndryshime”, thotë Petroviç.
Si në Mal të Zi ashtu edhe në Serbi, armët dhe municionet mund të blihen dhe të mbahen nga kushdo mbi moshën 18 vjeç, nëse ata marrin miratimin nga autoritetet kompetente për blerjen dhe posedimin e armëve.
Me plotësimin e kushteve shtesë mundësohet marrja e lejes për armëmbajtje.
Çfarë po bëhet për të reduktuar sasinë e armëve ilegale?
Në Samitin për Ballkanin Perëndimor, i cili u mbajt në Londër në vitin 2018, u miratua një udhërrëfyes për të zgjidhur posedimin, abuzimin dhe kontrabandën e paligjshme të armëve të lehta dhe të lehta.
Autorët e këtij udhërrëfyesi janë institucione nga rajoni nën kujdesin e Zyrës Federale Gjermane për Punë të Jashtme dhe Qendrës për Kontrollin e Armëve të Lehta në Evropën Juglindore (SEESAC) me koordinimin e Britanisë së Madhe, Francës dhe Komisionit Evropian.
“Qëllimi i tij është përmirësimi i kornizës ligjore, harmonizimi i saj me kornizën ligjore evropiane dhe zvogëlimi i numrit të armëve, si dhe kufizimi i rrjedhave të paligjshme”, shpjegon Petkoviç.
Megjithatë, siç vlerëson ai, rezultatet janë modeste.
“Që kur është miratuar, nuk është shënuar një ulje e konsiderueshme e sasisë së armëve dhe në Serbi vitet e fundit nuk ka pasur thirrje të reja për dorëzim të armëve të paregjistruara”, kujton ai.
Pandemia rriti rrezikun që qytetarët që mbanin armë legalisht të rrëshqasin në zonën ilegale, sepse ngadalësoi proceset administrative, thotë Petkoviç.
Ndër të tjera, ngadalësoi procesin e dhënies së dokumenteve biometrike për ata që mbajnë dhe mbajnë armë, që ishte parashikuar me ligjin e vitit 2015.
Prandaj, në shkurt të vitit 2022, Serbia ka ndryshuar edhe një herë Ligjin për armët, duke e zgjatur afatin për zëvendësimin e dokumenteve, certifikatave të armëve, lejeve për mbajtjen e armëve për sigurinë personale dhe autorizimeve për mbajtjen e armëve.
Afati për zëvendësimin e dokumenteve të lëshuara sipas ligjit të mëparshëm të vlefshëm është shtyrë edhe për dy vjet të tjera, pra deri më 5 mars 2024.
