Nga Gani Mehmetaj-
Ishte ndër regjisorët emblemë të kinematografisë shqiptare. Ishte i afërt dhe i dashur, ishte i qetë dhe i gatshëm të të ndihmonte sa herë ia kërkoje.
Me ka mbetur peng rrëfimi i pa treguar i Piro Milanit në darkën me Vacllav Havelin dhe Ibrahim Rugovën. Kishte kujtime interesante por që nuk arritëm t’i përjetësojmë në filmin dokumentar, edhe pse i premtuam njëri-tjetrit.
Piro Milkanin e kam njohur me 1980, në Festivalin e Filmit Ballkanik në Lubjanë (Slloveni), ishte me Saimir Kumbaron dhe Todi Bozon. I kam ndjekur të gjithë filmat e tij para dhe pas njohjes, por rrethanat e mëpastajme politike ndikuan që të mos mund të shkruaja për filmat e tij. Është figura interesante e kinematografisë shqiptare, kultivues i disa llojeve të filmit Pas shembjes së diktaturës, shumica e regjisorëve shqiptarë nuk e gjeti vetën në rrethana të reja. Kaosi “demokratik’ nuk u ofroi mundësi krijimtarie, xhironin pak ose aspak, ndërsa lirinë e shprehjes e kishin shumë më të madhe. Por Milkani edhe në këto rrethana e bëri një film të mirë, që do të mbetet në kujtesë kohë të gjatë.
Artistët e mëdhenj duhet t’i kujtojmë me veprat e tyre. Po e rikujtoj me filmin e tij te fundit:
Trishtimi i zonjës Shnajder: Udhëtim nostalgjik në kohë
Nga Gani Mehmetaj
“Trishtimi i zonjës Shnajder”, regjia Piro Milkani, Eno Milkani, sipas skenarit të Piro Milkani, Radek Sofr, muzika MilanKymlicka. Në rolet kryesore intërpretojnë: Anna Geislerová, Nik Xhelilaj, Barbora Stepánová, Tomás Töpfer, Kamil Kollarik, Michele Placido, Paolo Buglioni, Arta Dobroshi, Niko Kanxheri, Pavlina Karpeles, Alena Kubalkova etj.
Sa herë e shoh filmin e Piro Milkanit “Trishtimi i zonjës Shnajder” se si me ngjallë emocione e kujtesë. Një film ndryshe nga filmat tjerë të kinematografisë shqiptare, një film ndryshe nga filmat e mikut tim të vjetër, një film i ngjashëm, por prapë paksa tjetër nga shkolla e njohur çeke. Ka diçka nga vendi ku Piro studioi (atmosfera, njerëzit, pamjet, figurat tragjikomike, kështjellat interesante, historitë), ka diçka edhe nga fryma e neorealizmit italian, por ka edhe primesa politike, momentet e thyerjeve të mëdha në mes të shteteve të bllokut socialist, kur binin kokat dhe pësonin individët.
Por filmi nuk është rrëfim i dramave të mëdha hamletiane, të jesh a të mos jesh, është rrëfim për të riun që dashurohet në vendin dhe në femrat, bashkëjeton në çapkënllëqet e të rejave.
Personazhet e filmit “Trishtimi….” janë të veçantë e tipik: një grup studentësh nga Akademia e Arteve të Bukura shkojnë për të xhiruar filmin e tyre të diplomës në një Fabrikë motorrësh në Ceskz stemberk (Çeki). Provinca sa është e amullt aq është intriguese: njerëzit lëvizin në rreth të mbyllur, kanë dramat dhe trishtimet e tyre, kënaqësitë dhe dëshpërimet.Regjisori rrëfen në mënyrë të lehtë e të paimponueshme, ka personazhe të portretizuara mirë, atmosferë artistike dhe pikëllim.
Piro Milkanin e kam njohur para dyzetë vjetësh (1980), në Festivalin e Filmit Ballkanik në Lubjanë, i kam ndjekur të gjithë filmat e tij para dhe pas njohjes, por rrethanat e mëpastajme politike ndikuan që të mos mund të shkruaja për filmat e tij.Pas shembjes së diktaturës, shumica e regjisorëve shqiptarë nuk e gjeti vetën në rrethana të reja. Kaosi “demokratik’ nuk u ofroi mundësi krijimtarie, xhironin pak ose aspak, ndërsa lirinë e shprehjes e kishin shumë më të madhe. Piro e xhiroi këtë film pas shumë peripecish. Dhe i doli mirë.
Me “Trishtimi i zonjës Shnajder” Milkani e rrumbullakoi krijimtarinë artistike. Thuhet se është ndërtuar mbi elemente autobiografike, ndërsa me rëndësi është që ai na e jep një pamje artistike të kohës, na e jep dramën e të riut në mes dëshirës të qëndrojë dhe urdhrit të shtetit që të kthehet.
Tash së fundi kur e pashë filmin “Trishtimi i zonjës Shnajder” isha në “karantinë”, i mbërthyere në shtrat nga Covit 19, por kjo nuk me pengoi ta shijojë dhe ta përjetoj si ta shihja për herë të parë: një filmi i ngrohtë dhe emocional.
Drejtor Fotografie: Miro Gabor, Afrim Spahiu. Aktorë: Anna Geislerová, Nik Xhelilaj, Barbora Stepánová, Tomás Töpfer, Kamil Kollarik, Michele Placido, Paolo Buglioni, Arta Dobroshi, Niko Kanxheri, Pavlina Karpeles, Alena Kubalkova, Michaela Kundelová, Monika Kvasnicková, Violeta Manushi, Petra Novotná, Bohumil Starý, Otta Tesar.Regjia: Piro Milkani, Eno Milkani, skenari: Piro Milkani, Radek Sofr, muzika: Milan Kymlicka.
