Albert Vataj
Udha e gjatë nga karikaturisti te skenaristi, për të kulmuar te regjisori emblemë i kinematografisë
Federico Fellini (1920–1993) krijoi një grup veprash kaq të dallueshme dhe menjëherë të dallueshme sa që ka një mbiemër që mban emrin e tij: Felliniesque. Një nga regjisorët më të dekoruar në historinë e filmit – duke përfshirë katër Çmime Oscar për filmin më të mirë në gjuhë të huaj dhe nderimet më të larta nga festivalet e filmit në Kanë dhe Venecia – ai ka qenë një ndikim në brezat e kineastëve. Kjo retrospektivë e plotë përfshin 21 filma të drejtuar nga Fellini, së bashku me tre filma të shkurtër që ai bëri për antologji, të cilët të gjithë janë restauruar në mënyrë dixhitale në 4K.
Federico Fellini, i njohur si regjisori më i mirë italian, edhe pas kaq vitesh ndryshimesh dhe sfidash, transformimesh dhe risish, arti i tij vazhdon të na magjepsë dhe të na transportojë në një vorbull emocionesh që me shumë pak gjasa do t’i arrijmë ti harrojmë.
I përcaktuar si një nga regjisorët më të mëdhenj në historinë e kinemasë në mbarë botën, Federico Fellini pëlqente ta përkufizonte veten si një mjeshtër që nuk ka asgjë për të thënë, por di ta thotë.
Fjalë thuajse të pakuptueshme por që përmbanin në rastin më të mirë thelbin e një njeriu që fjalë për fjalë bëri historinë e kinemasë. Mbi dyzet vjet kinematografi janë përshkuar nga arti dhe mençuria e tij për të treguar pamje të jetës reale dhe autentike.
Duhet të rikthehemi në kujtesë, të shpalojmë këtë mal magjik që rri i strukur nën petkat e historisë dhe sa herë që shkund supet nga lënia mënjanë tregon stuhishëm nevojën për rijetimin e jetës sipas personazheve të tij. Kthehemi te Federico Fellini, dhe ndalemi në momentet më domethënëse të jetës së tij, për të analizuar dhe kuptuar plotësisht kompleksitetin dhe bukurinë e asaj që, po të kishte qenë poet, do të kishim përcaktuar poetikën e tij.
Fellini filloi karrierën e tij si karikaturist. Më vonë ai hyri në industrinë e filmit si skenarist, duke punuar brenda traditës së shumëlavdëruar neorealiste italiane – më së shumti duke shkruar në Romë, Qyteti i Hapur (1945) dhe Paisan (1946) të Roberto Rossellinit – përpara se të krijonte një kinema tërësisht të tijën si regjisor. Ndërsa filmat e tij të hershëm ndajnë tipare neorealiste, me rrëfime të drejtpërdrejta dhe portretizime realiste të njerëzve të zakonshëm dhe betejave të tyre, ata gjithashtu prezantuan shpejt preokupimet e Felinit. Dashuria e tij e përjetshme për cirkun dhe teatrin e çuditshëm, karnavalesk është shfaqur plotësisht në Variety Lights (1950), rreth një trupe vaudeville në vështirësi, të cilën ai e drejtoi bashkë me Alberto Lattuada dhe La Strada .(1954), për gjendjen e vështirë të një gruaje si fëmijë, klloun që kryen akte cirku. Fantazia i ka udhëhequr gjithashtu personazhet e tij në skenarë ëndrrash: Sheiku i Bardhë (1952) ndjek andje e çuditshme të një gruaje për një hero romantik direkt nga një strip komik, ndërsa arratisja e një gazetari tabloid të lodhur, me një yll magjepsës, është po aq surreale dhe fantastike sa duket, në La Dolce Vita (1960), një film që hedh një vështrim të mprehtë në shoqërinë elitare, duke shënuar një kthesë tjetër në trajektoren e Fellinit.
Ishte me 8 1/2 1963) që Fellini ekzorcizoi plotësisht konventat e vendosura kinematografike. Kryevepra e tij auto-referenciale, për luftën e një regjisori filmash me bllokun krijues, kalon lirshëm mes të shkuarës dhe së tashmes, realitetit dhe ëndrrës, duke krijuar një peizazh ëndrrash delirante dhe të stuhishme. I njohur për interesin e tij të madh në psikanalizën Jungiane, ai do të udhëtonte më tej në mendjen halucinative me Juliet of the Spirits (1965), për rrugën e një gruaje drejt zbulimit të vetvetes përmes ëndrrave dhe vizioneve. Temat autobiografike dhe thellësisht personale përshkojnë gjithë veprën e tij, më së shumti në I Vitelloni (1953) dhe Amarcord .(1973), i frymëzuar nga edukimi i tij në Rimini, një qytet në bregdetin e Adriatikut. Personazhet e sjellë në jetë nga Marcello Mastroianni në La Dolce Vita , 8 1/2 , dhe City of Ëomen (1980) mund të shihen të gjithë si manifestime të vetë regjisorit.
Konsistenca që arriti Fellini ishte gjithashtu rezultat i bashkëpunimeve të tij të qëndrueshme. Aktorët Mastroianni dhe Giulietta Masina vijnë në mendje menjëherë – nëse Mastroianni vepron si alter ego e Fellinit, Masina përfaqëson ëndërrimtarin në të. Muzika emocionuese e Nino Rotës mbart një jetë më vete dhe formon shtyllën kurrizore të kinemasë së Fellinit. Partnerët kryesorë të skenarit, tesktit përfshinin, Tullio Pinelli, Ennio Flaiano dhe Brunello Rondi, të cilët kontribuan në disa nga veprat e tij më të famshme. Dhe skenat zanore të Cinecittà-s në Romë i dhanë Fellinit një bazë shtëpiake dhe një makinë të lakueshme ëndrrash që e lejuan atë të aktualizonte imagjinatën e tij pa pasur nevojë për kompromis.
