Nga Arben Isaraj-
“Si reagon shoqëria ndaj vdekjes së tjetrit, në varësi të marrëdhënies emocionale apo morale që individët kanë pasur me të”, mbetet një temë e thellë e etikës dhe psikologjisë shoqërore.
Reagimet ndaj vdekjes së një miku apo shoku dhe të një armiku apo kundërshtari, zbulojnë shumë për natyrën e ndjenjave njerëzore, për përmasën morale të solidaritetit dhe për kufijtë e empatisë kolektive.
Në jetën shoqërore, vdekja nuk perceptohet si fakt neutral, por si ngjarje e ngarkuar me kuptim moral dhe emocional.
Kur një individ humbet mikun, shoqëria njeh dhe legjitimon dhimbjen e tij. Humbja e mikut aktivizon mekanizma të solidaritetit empatik, ku ndarja e dhimbjes kthehet në formë të pranimit social të pikëllimit. Siç shkruante Max Scheler në “The Nature of Sympathy”: “ndjenja e zisë për tjetrin shfaq aftësinë për bashkëndjesi morale (Mitgefühl), që është themeli i etikës emocionale.”
Në të kundërt, kur vdes armiku, reagimi është më i ndërlikuar. Shoqëria shpesh përballet me një konflikt moral: nga njëra anë ekziston instinkti i lehtësimit ose triumfit, nga ana tjetër norma etike e respektit për jetën kërkon përmbajtje dhe reflektim. Hannah Arendt në “Responsibility and Judgment” vëren se: “momentet e tilla testojnë aftësinë njerëzore për gjykim pa urrejtje, pasi vdekja e tjetrit, sado kundërshtar të ketë qenë, duhet të mbetet përvojë që ruan dinjitetin e përbashkët njerëzor.”
Në aspektin shoqëror, këto dy lloje vdekjesh prodhojnë forma të ndryshme të kujtesës publike. Humbja e mikut kërkon përkujtim dhe ruajtje të kujtesës së afërsisë, ndërsa vdekja e armikut kërkon distancim, rishikim ose heshtje. Sipas Maurice Halbwachs (La mémoire collective): “kujtesa kolektive rregullon se çfarë kujtohet dhe çfarë harrohet, në përputhje me vlerat morale që një komunitet dëshiron të mbajë gjallë.”
Në thelb, mënyra se si shoqëria reagon ndaj vdekjes së mikut apo armikut nuk është thjesht ndjenjë individuale, por pasqyrë e moralitetit të saj kolektiv, pasqyrë e aftësisë për të ndarë dhimbjen dhe për të ruajtur dinjitetin njerëzor përtej ndarjeve.
Në një plan më të gjerë, vdekja e një figure të njohur nuk është vetëm ngjarje private, por “akt shoqëror që prek kujtesën kolektive dhe emocionin publik.” Siç vërente Émile Durkheim (The Elementary Forms of Religious Life), ngjarje të tilla krijojnë “momente solidariteti mekanik”, ku individët bashkohen përmes ndjenjës së përbashkët të humbjes. Rituali i zisë (homazhet, reagimet publike, kujtimet në media) shërbejnë për të forcuar kohezionin shoqëror dhe për të ripërtërirë vlerat që bashkojnë komunitetin.
Me kalimin e kohës, shoqëria përzgjedh se çfarë mban mend. Ku disa figura mbeten si simbole të qëndrueshme, të tjerat zbehen. Kjo varet nga mënyra si institucionet, media dhe brezat e rinj përpunojnë figurën e të ndjerit në kujtesën historike.
Në thelb, vdekja e një njeriu të njohur nuk është vetëm fundi i një jete, por fillimi i një procesi shoqëror të kujtesës dhe kuptimit. Shoqëria, përmes mënyrës se si reagon, tregon shumë për vlerat, ndarjet dhe idealet e saj.
