Nga Klea Ukaj
Prezantimi i H.R. 5274, Aktit të Demokracisë dhe Prosperitetit në Ballkanin Perëndimor, përfaqëson një nga përpjekjet më të qarta në vitet e fundit nga Kongresi i SHBA-së për të transformuar një sërë politikash ekzekutive të fragmentuara ndaj Evropës Juglindore në një kuadër statutor koherent dhe të qëndrueshëm. Edhe pse projektligji mbetet në fazën e komisionit, rëndësia e tij politike dhe strategjike tashmë e tejkalon statusin e tij procedural.
Ky nuk është një projektligj i hartuar për miratim të shpejtë ose efekt kryesor. Është një projektligj strukturor: një që kërkon të ngushtojë diskrecionin e politikave të ardhshme, të forcojë vijat e kuqe dhe të përshtasë sanksionet, diplomacinë, shtet-manifestimin ekonomik dhe kushtëzimin demokratik në një logjikë të vetme legjislative.
Nga Preferenca Ekzekutive te Doktrina e Kongresit
Në zemër të projektligjit qëndron një ndryshim institucional. Për më shumë se një dekadë, politika e SHBA-së ndaj Ballkanit Perëndimor është nxitur kryesisht përmes urdhrave ekzekutivë, sinjalizimeve diplomatike dhe menaxhimit ad-hoc të krizave. H.R. 5274 kërkon ta ndryshojë këtë duke kodifikuar elementët kryesorë të kësaj qasjeje në ligj, duke i bërë ato më të vështira për t’u përmbysur në heshtje dhe më të kushtueshme për t’u holluar.
Lëvizja më e rëndësishme është kodifikimi i autoriteteve ekzistuese të sanksioneve që lidhen me destabilizimin, korrupsionin dhe kërcënimet ndaj paqes rajonale. Duke i ankoruar këto autoritete në statut dhe jo vetëm në diskrecionin ekzekutiv, Kongresi po sinjalizon se regresioni demokratik dhe korrupsioni politik në Ballkanin Perëndimor nuk janë më shqetësime episodike, por kërcënime strukturore për interesat e SHBA-së.
Është e rëndësishme të theksohet se projektligji nuk mandaton sanksione të reja, nuk emërton objektiva të rinj ose nuk imponon mekanizma automatikë përcaktimi. Ai krijon qëndrueshmëri ligjore, jo përshkallëzim automatik. Ky kufizim është i qëllimshëm: Uashingtoni po ruan fleksibilitetin duke siguruar vazhdimësinë.
Kosova: Sovraniteti pa shënime në fund të faqes
Për Kosovën, projektligji është jashtëzakonisht i qartë dhe jashtëzakonisht i vendosur.
Kongresi miraton zyrtarisht Marrëveshjen e 27 shkurtit 2023 mbi Rrugën drejt Normalizimit dhe bën thirrje për përparim në Aneksin e saj të Zbatimit. Më e rëndësishmja, ai deklaron qartë se Shtetet e Bashkuara mbështesin një marrëveshje përfundimtare gjithëpërfshirëse të bazuar në njohjen reciproke.
Po aq e rëndësishme është ajo që përjashton projektligji. Ai deklaron se politika e SHBA-së nuk do të mbështesë shkëmbimet e territoreve, ndarjen ose ndonjë rivizatim të kufijve përgjatë vijave etnike. Kjo gjuhë mbyll një kapitull që, ndërsa shpesh mohohet publikisht, mbeti në nëntekst diplomatik për vite me radhë.
Për Kosovën, implikimi nuk është presion i zvogëluar, por qartësi më e madhe. Hapësira e negociatave është ngushtuar, por gjendja përfundimtare nuk është më e paqartë. Sovraniteti i Kosovës trajtohet si strukturor, jo i përkohshëm, dhe normalizimi është i formuluar si një sfidë zbatimi dhe jo ekzistenciale.
Shqipëria: Shtet Ankorues, privilegj i kushtëzuar
Shqipëria zë një pozicion të ndryshëm në arkitekturën e projektligjit. Nuk është veçuar për gjuhë korrigjuese, as nuk është paraqitur si një demokraci në rrezik. Në vend të kësaj, Shqipëria trajtohet në mënyrë implicite si një aleat i besueshëm i NATO-s dhe ankor rajonal.
Dispozitat ekonomike, kibernetike, energjitike dhe qeverisëse të projektligjit e pozicionojnë Shqipërinë si një rrip transmetimi potencial për prioritetet e SHBA-së: integrimin rajonal, diversifikimin e energjisë larg Rusisë dhe qëndrueshmërinë demokratike.
Por mesazhi nuk është i pakushtëzuar. Antikorrupsioni, media e pavarur, prokurimi transparent dhe standardet e sundimit të ligjit janë të përfshira në të gjithë projektligjin si kushte hyrëse për një angazhim më të thellë. Shqipëria shpërblehet jo vetëm për besnikëri, por për besueshmëri të qëndrueshme institucionale.
Në këtë kuptim, ndikimi i Shqipërisë është real, por jo imun. Projektligji institucionalizon pritjet që ngushtojnë tolerancën e Uashingtonit për kthim prapa të reputacionit, madje edhe midis aleatëve.
Rusia, Kina dhe fundi i naivitetit strategjik
Një tjetër tipar përcaktues i projektligjit është trajtimi i ndikimit rus dhe kinez. Ballkani Perëndimor nuk përkufizohet më si një hapësirë periferike pas konfliktit, por si një mjedis strategjik i kontestuar.
Projektligji urdhëron vlerësime të përsëritura të operacioneve të ndikimit keqdashës, manipulimit të informacionit, cenueshmërisë kibernetike dhe praktikave ekonomike shtrënguese. Varësia energjetike, infrastruktura dixhitale, integriteti i medias dhe transparenca e investimeve trajtohen si komponentë të një matrice të vetme cenueshmërie.
Logjika themelore është e qartë: brishtësia demokratike tani është një rrezik sigurie. Kjo shënon një ndryshim konceptual nga angazhimi i përqendruar në zhvillim drejt qeverisjes së bazuar në qëndrueshmëri, duke e përafruar politikën ballkanike më ngushtë me doktrinën më të gjerë të konkurrencës strategjike të SHBA-së.
Çfarë nuk bën projektligji
Një lexim serioz kërkon gjithashtu disiplinë në shmangien e interpretimit të tepërt.
Projektligji nuk:
– vendos një shqyrtim ose afat 90-ditor të sanksioneve,
– mandaton një “valë të dytë” sanksionesh që synojnë rrjetet e biznesit,
– emërton sektorë specifikë si pasuritë e paluajtshme, bankat, PPP-të ose turizmi,
– i referohet prokurorëve ose organeve gjyqësore vendase,
– ose nuk ofron udhërrëfyes zbatimi që çojnë në arrestime.
Çdo pretendim se projektligji drejtpërsëdrejti projekton spastrime sektoriale ose veprime gjyqësore janë ekstrapolime analitike, jo fakte statutore. Projektligji mundëson presion; ai nuk përcakton rezultatet.
Afatet kohore dhe realiteti legjislativ
Nga ana procedurale, H.R. 5274 mbetet në komision. Kjo nuk është e pazakontë për legjislacionin e politikës së jashtme të këtij lloji. Projektligje të tilla zakonisht përparojnë në përgjigje të ngjarjeve të jashtme, jo të urgjencës së brendshme.
Rrugët më të mundshme përpara përfshijnë:
– rritjen e numrit të komisioneve në vitin 2026 pas paqëndrueshmërisë rajonale ose rritjes së ndikimit keqdashës,
– miratimin në Dhomën e Përfaqësuesve nën pezullimin e rregullave,
– ose përfshirjen e pjesshme në mekanizma më të mëdhenj legjislativë.
Çështja kryesore është se shumica e logjikës së projektligjit tashmë po ndikon në sjelljen ekzekutive. Në terma të Uashingtonit, H.R. 5274 po funksionon si një spirancë politike edhe para miratimit.
Ku qëndron ky projektligj në lidhje me NDAA-në e vitit fiskal 2026
Për të kuptuar peshën e vërtetë të projektligjit, ai duhet të vendoset në përputhje me Aktin e Autorizimit të Mbrojtjes Kombëtare të SHBA-së.
NDAA është një ligj që duhet të miratohet patjetër. Ai miratohet çdo vit dhe është menjëherë i detyrueshëm. Në të kundërt, H.R. 5274 mbetet një propozim i pavarur. Ky ndryshim në forcën ligjore ka rëndësi – por jo në mënyrën që shumë supozojnë.
NDAA-ja e Vitit Fiskal 2026 tashmë përfshin disa nga parimet kryesore të avancuara nga H.R. 5274:
– mbështetje për integrimin euroatlantik të Ballkanit Perëndimor,
– kundërshtim ndaj ndarjes ose ndryshimeve të kufijve etnikë,
– lidhje midis standardeve demokratike dhe partneritetit strategjik,
– sanksione dhe mekanizma raportimi të lidhura me sjellje destabilizuese,
– dhe inkuadrimin e rajonit brenda arkitekturës më të gjerë evropiane të sigurisë.
Në terma praktikë, pjesa më e madhe e qëndrimit strategjik të parashikuar nga H.R. 5274 është tashmë funksionale sipas NDAA-së. Agjencitë amerikane nuk po presin që projektligji të miratohet për të vepruar.
Aty ku H.R. 5274 ndryshon është në arkitekturë dhe qëndrueshmëri. Ai synon të:
– zhvendosë politikën ballkanike përtej silos së mbrojtjes në ligjin statutor civil,
– konsolidojë sanksionet, diplomacinë, zhvillimin ekonomik dhe qeverisjen në një kornizë të vetme,
– dhe të krijojë një regjistër kongresional që administratat e ardhshme duhet ta ndjekin, edhe nëse prioritetet e mbrojtjes ndryshojnë.
NDAA ekzekuton politikën tani.
H.R. 5274 është hartuar për të fiksuar drejtimin në vend me kalimin e kohës.
Të marra së bashku, të dy instrumentet sinjalizojnë një ndryshim më të thellë: Uashingtoni po mbyll boshllëqet politike në dosjen e Ballkanit Perëndimor. Ligji i mbrojtjes, ligji i politikës së jashtme, ligji i sanksioneve dhe shteti ekonomik po harmonizohen për ta bërë paqartësinë e ardhshme strukturore më të vështirë për t’u mbështetur.
Thelbi strategjik
Pavarësisht nëse H.R. 5274 miratohet apo jo i paprekur, logjika e tij është tashmë operative. Për Kosovën, ai përforcon sovranitetin dhe ngushton paqartësinë e negociatave.
Për Shqipërinë, ai formalizon pritjet e lidershipit duke ruajtur privilegjin strategjik. Për rajonin, ai sinjalizon se regresioni demokratik dhe mbrojtja gjeopolitike tani mbartin kosto institucionale.
Ky nuk është përshkallëzim.
Është disiplinë politike.
Dhe disiplina, në Uashington, shpesh është më e rëndësishme sesa shpejtësia.
