Nga Iskra THOMA-
Autori i kësaj interviste, Pete Martin, pas një periudhe të shkurtër pune si xhenerik në kinemanë e Hollivudit, bëhet shkrimtar e gazetar, reporter i shquar i “Saturday Evening Post”. Kur e takoi Hitchcock-un, më 1957, regjisori i madh ishte 58 vjeç, ishte veteran, kishte përfunduar “Vjedhësi” dhe “Njeriu që dinte shumë”(1956) dhe ishte duke përgatitur “Gruaja që jetoi dy herë”(1958).
*Sir Alfred Jozef Hitchcock (13 gusht 1899 – 29 prill 1980) lindi në zonën lindore të Londrës. Filloi si teknik më 1920 dhe drejtoi filmin e parë “Pensionisti”, më 1925. U bë i famshëm si shkrimtar i historive të ngarkuara me tension, e tërhiqnin tema si: shkëmbimi i identitetit, transferimi i gabimit dhe vuajerizmi. Karriera e tij si regjisor, zgjati më shumë se pesëdhjetë vjet, gjatë të cilës krijoi vepra të shquara si: “Tridhjetë e nëntë shkallët”(1935), “Ledi Vanishes”(1938) prodhuar në Angli dhe” Rebecca, gruaja e parë”(1940), “Dritarja në oborr”(1955) e “Psico”(1960) të realizuara në studiot e Hollivudit.
Zyra e Alfred Hitchcock ishte në katin e parë të Paramount. Ndërsa po hyja, u kujtova që kisha pasë qenë në atë zyrë, për të biseduar me Frank Capra o Willie Wyler. Tipi i vogël e i rrumbullakët që tashmë kishte pushtuar zyrën kishte një hundë të madhe e të kuqe dhe një zë të ulët e gulçues. Një javë të tërë kërkoja ta takoja, po kishte qenë shumë sëmurë. Pastaj kishte pushuar. Më në fund, më tha të takoheshim në Paramount në orën tre të pasdites së të nesërmes, do të ishte i lumtur të bisedonim. Në të parë të dukej në formë shumë të mirë. Më habiti. E kisha takuar kur bëja shkrime për Hollivudin, po tani kishte një pamje më të mirë se atëherë.
– Mora vesh që i jeni nënshtruar më shumë se një operacioni. Duhet të ketë qenë e tmerrshme të të ndodhin njeri pas tjetrit…
“Një herë një doktor në Nju Jork më tha se jam një subjekt adrenale. Që do të thotë se pothuaj gjithë trupin e kam me këmbë rudimentare. Po meqë nuk jam as vrapues e as balerin, e se aktualisht jam i interesuar për trupin tim nga mesi e lart, nuk e vë shumë ujin në zjarr”.
– Kush e ka vizatuar karikaturën tuaj që shohim në televizor? Ajo që është e përbërë nga dy o tre linja dhe dalëngadalë transformohen në ju(në figurën tuaj?
“E kam vizatuar unë vetë, vite më parë, kur punoja skenograf. Që atëherë nuk kam pasur shumë ndryshime, me përjashtim të njërës. Në atë kohë kisha më shumë flokë.
– Telespektatorët janë të çuditshëm. Një nga gjërat tuaja që më duket se i zbavit më shumë është fakti se kur ju shikojnë në ekranin televiziv, juve ua ktheni me fodullëk. Por ajo që e kënaq edhe më shumë publikun tuaj është mungesa e respektit vënia në lojë e producentit.
“Ju e dini si thuhet: “kush përçmon blen”. Sipas meje, producentit i pëlqen që s’jam servil, edhe pse në fillim, e kishte të vështirë të pranonte qëndrimin tim, madje ma thanë që paraqitjet e mia nuk ishin aq shumë nderuese. Por, kur panë rezultatet tregtare të strategjisë sime nuk i zgjatën më llafet.
“Duke zgjedhur ngjarje për shfaqjet e mia televizive”, ka vazhduar, “kërkoj që brenda kufijve të tolerancës së producentit dhe rrjetit televiziv, t’i ngjesh me material sa më shumë të jetë e mundur me synimin që të arrij të baraspeshoj çdo tendencë të skenave makabre me ato humoristike. Sipas meje bëhet fjalë për një formë të humorit tipik anglez, madje tipik londinez. Ja një shembull. Dy gra shërbyese në ditët e pushimit shkojnë në Luna Park. Ndjekin numrin e njërit që kishte idenë e çuditshme për të zbavitur publikun duke shqyer me dhëmbë kokët e minjve e pulave të gjalla. Të dy gratë shikojnë të mbërthyera me llahtar, po njëra nuk përmban dëshirën për të nxjerrë një batutë: “Eshtë e nevojshme një fetë buke?”
Hitchcook m’i ngul sytë me pamjen e një njeriu të kënaqur, sikur të kishte thënë një gjë të mprehtë e të këndshme, ndërsa unë u ndjeva i lehtësuar që kisha ngrënë mëngjesin. Po pikërisht historia e pulave më shtyu t’i kujtoj:
– Di që babai juaj ka qenë pula shitës.
“Është e vërtetë. E sipas një farë teorie, mua do të më jenë vështirosur vezët nga ky lloj aktivitet i tij. Më duken të shpifura. Urrej pikërisht idenë e vezës deri në atë pikë, që kur mundem e fus në film vetëm në kontekstin negativ, për të nxjerrë pështirosjen që meriton. Për shembull tek “Gjuetia e vjedhësit”(Caccia del ladro) bëj që një grua ta shuajë cigaren në të verdhën e vezëve”.
– Më kujtohet, po është e vetmja skenë e këtij lloji që ju vjen në mend?
“Në një film shumë vjet përpara, “Hija e dyshimit” në një farë pike doja që një burrë të mbeste i tronditur nga diçka që i ishte thënë nga dikush. Kishte thikën drejtuar mbi një vezë të skuqur, dhe duke dëgjuar këto fjalë, thika shponte të verdhën e vezës, e llumi i verdhë shpërndahej në gjithë pjatën. Për mua kishte më efekt se derdhja e gjakut.
Njerëzit shpesh më pyesin: “Si është e mundur që ju intereson kaq shumë krimi?”. Në fakt nuk është e vërtetë. Më intereson deri në atë masë që i shërben profesionit tim. Policët më kallin datën; aq sa më 1939, të parën herë që erdha në Amerikë, nuk doja të ngisja makinën nga frika se mos më ndalte ndonjë polic e më gjobiste. Fakti, që duke e ngarë makinën ditë për ditë do të ndodhesha në atë situatë, më terrorizonte, më llahtariste tmerrësisht, sepse unë nuk e duroj dot gjendjen pezull.
– Duhet të kem bërë një fytyrë të habitur sepse nxitoi të më shpjegojë:
“Dua të them që e urrej kur më ndëshkojnë. Kur isha djalë i vogël, babai më dërgoi te shefi i policisë së zonës me një letër. Roja e lexoi letrën, zuri të qeshte e më mbylli në një qeli për dhjetë o njëzet minuta duke më thënë: “Ja çfarë ju bëjmë fëmijëve të pabindur”. Sipas babait tim, ishte kjo mënyra për të më dhënë një mësim praktik”.
– Një nga skenat ku më mirë duket dora hitchcockiano është kur në filmin “The Lady Vanishes” dy anglezë diskutojnë për rezultatet e cricket (lojë).
“Bëhet fjalë për Basil Radford e Naunton Wayne. E zbulova Wayne kur punonte si animator në një kabare të Hotel Dorchester të Londrës. Radford ishte aktori më i mirë i shoqërisë origjinale të Night Must Fall. Jam krenar që i kam zbuluar e krijuar, përbëjnë një çift.”
– Një nga skenat më të bukura kinematografike të të gjitha kohëve, sipas mendimit tim, është kur të dy, ulur në një stacion të vogël të një qyteti evropian, të rrethuar nga një konfuzion, potere e madhe, janë të preokupuar të dinë rezultatet e criket në Angli. Si amerikan them, ishte kuintesenca e shpirtit anglez. A kanë menduar këtë edhe anglezët?
“E dinin që ishte vetëm një ekzagjerim komik. Disa gjëra janë cilësuar si të tipit hitchcockian, por në fakt janë shembuj të humorit anglez të bazuar në minimizimin e asaj që sjell pezmatimi, dëshpërimi. Protagonisti im është gjithmonë një njeri i zakonshëm të cilit i ndodhin gjëra të çuditshme, në vend të ishte e kundërta. Prandaj personazhet e mi negativë janë tërheqës e të edukuar. Është gabim të mendosh që i keqi në ekran duhet të zgërdhihet vëngër, t’i varen mustaqet e zeza o të gjuaj me shkelma një qen. Në historinë e krimit, disa prej vrasësve më të shquar duhet të ishin tërheqës për t’u njohur me gratë të cilat më vonë i kanë vrarë. Gjëja më llahtarisëse, me të vërtetë makabre, tek të këqijtë është simpatikllëku i tyre sipërfaqësor, bukuria e tyre e jashtme. Nuk kam adaptuar kurrë teknikën e letërsisë policeske me të papriturën, që s’është gjë tjetër veç të konfondosh situatat, duke shpërndarë e duke ulur tensionin, ankthin. Mund të krijohet një tension gati i papërballueshëm në një komedi apo film edhe kur publiku di gjatë gjithë kohës kush është vrasësi dhe që nga fillimi do të donte t’u bërtiste gjithë personazheve të tjerë: “Kujdes nga ata lloj tipash! Është vrasës!”
– Si do ta jepnit në një nga tregimet tuaja, momentin e pritjes së shpërthimit të një bombe?
“Çështja është që ta dijë spektatori ku është bomba, pa ua bërë të ditur personazheve. Për shembull, ne jemi ulur e po bisedojmë. S’është nevoja të flasim për vdekjen apo ndonjë gjë veçanërisht serioze, por nëse publiku e di që nën tavolinën time është një bombë gati për të shpërthyer, ankthi aty të shkatërron. Ndërsa në qoftë se nuk themi asgjë dhe ajo shpërthen publikut do t’i shkaktohet vetëm një shok, që do t’i zgjasë një sekondë, kundrejt gjashtëdhjetë apo nëntëdhjetë minutave pritjeje me gjak të ngrirë.
– Në qoftë se ka një gjë që më godet apo më llahtaris është kur ju përdorni një truk apo një lloj dredhie si: një kosh apo një kuti që mbyllet ngadalë ndërsa unë jam ulur në cep të karriges dhe pres të shoh kush e di ç ‘gjë të tmerrshme. E atëherë ja, del jashtë “gjëja e rrezikshme”, p.sh një mace e zezë. Ju më keni përgatitur për diçka katastrofike ndërsa ndodh diçka jo e dëmshme.
“Duke gjetur disa pika të dobëta, mund të përpunohet publiku që të interpretojë gjërat më të pafajshme në një mënyrë të tmerrshme. Por duhet pasur shumë kujdes që mos të zhgënjehet. Do të reagojë me një rrëqethje kënaqësie në se gjërat zgjidhen në një mënyrë më pak të keqe se ç ’pritej, por vetëm në se në fund të fundit i ke bërë t’ju ketë ngrirë me të vërtetë gjaku në vena.”
– Kam vënë re që në disa show televizivë tuaj, gjysmë orësh, konkluzionet i lini që t’i nxjerrë vetë publiku. Një teknikë e re
Nuk është e lehtë që në tridhjetë e nëntë seri t’i vesh secilës nga një gjetje të bukur në fund. Kështu që nganjëherë ju lëmë juve të nxirrni konkluzionet.
– Ju kujtohet Robert Vogeler, afarist amerikan i vjedhur në mënyrë misterioze gjatë një udhëtimi nga Budapesti në Vjenë, i zhdukur sikur të ishte përpirë nga toka, dhe pas një farë kohe doli në shesh në një nga burgjet e vendeve të Lindjes dhe në fund u lirua? Duke lexuar për të mendova: si do të bëj akoma filma Hitchock-u, tani, kur në jetën reale po ndodhin gjëra që njëherë e një kohë ndodhnin vetëm në filmat e tij?
“Pyetja shtron një problem. Në fund të fundit nuk do të kisha mundur të imagjinoja një episod më të çuditshëm se fluturimi në Skoci i Rudolf Hess gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në fakt po ta vija në një film para se të ndodhte, asnjë nuk do ta kishte besuar. Dhe jo vetëm kaq, kemi arritur në atë pikë që kush jeton me aventura të çmendura e të pangjara kopjon gjetjet e filmave të mi.”
– Për shembull?
“Në filmin tim “I burgosuri i Amsterdamit” një burrë vritet nga një pistoletë e fshehur në një aparat fotografik. Nëpër shkallët e një ndërtese të madhe një fotograf i thotë një diplomati: “Një moment”, pastaj i drejton objektivin dhe e vret. Mbeta pa mend kur një vit më vonë ndodhi me të vërtetë në Teheran”.
– E marr me mend tronditjen që keni ndjerë.
“Megjithatë duhet të shmang që gara me jetën reale të më shtyjë për të ndërtuar situata kinematografike shumë të çuditshme sepse për të mbajtur tensionin është e nevojshme të jesh i besueshëm. Sa më i thjeshtë e bindës rreziku, aq më real është”.
– Ju keni përgatitur një libër me titullin “Ngjarje që nuk pranohen nga TV”. Përse nuk janë pranuar?
“Shumë makabre. Mos më bëj të tregoj subjektin e tregimit titulluar “Dy shishe me salcë” sepse jam i sigurt që drejtorit tuaj do t’i dukej i pakëndshëm e do të bënte llafe, po në këtë libër është një tjetër tregim që ndoshta edhe ai do t’i duket i papëlqyeshëm. Bëhet fjalë për një burrë që vret të shoqen dhe e bën ushqim për pulat. Pastaj ha drekë me inspektorin e policisë së zonës e i vë në tavolinë disa nga pulat e tij”.
– Mbeta pafrymë; nxora një copë letër nga portofoli dhe lexova me zë të lartë fjalët e shkruara për të nga Ernest Havemann: “Çdo regjisor mund të prezantohet me një subjekt të veçantë historik ose të përshtasë për ekran një vepër të shquar teatrale; është tjetër gjë të merret një idezë e thjeshtë për një melodramë dhe ta përdorësh në të tillë mënyrë që të bësh që gjysma e publikut të vdesë nga frika e gjysma të bjerrë në tokë nga e qeshura”.
“Është krejt tjetër gjë, sekreti është në mënyrën si vihet në tërësi subjekti. Në rastin tim, para se kamera të fillojë xhirimin, është gjithçka e menduar përpara, deri në detajet më të imta. Nganjëherë përgatis deri në gjashtëqind pamje para se të fillohet xhirimi. Nëse do të improvizoja strukturën e dramës gjatë xhirimit, nuk do të mundja të nxirrja efektet apo reaksionet që dua”.
– Kur përfundoni, duhet të jenë të pakta skarcitetet.
“Asnjë centimetër film nuk hidhet dëm. Thonë që subjektet e mia janë të lidhura ngushtësisht, që gjithçka varet nga gjithçka dhe, nëse do të duhej të bëhej ndonjë ndryshim gjatë xhirimit, do të rrezikohej të shthurej gjithë “trikoja”. Më se e vërtetë”.
– Një nga problemet që ju duhet të përballoni me subjektet tuaja është se ju duhet të jepni shpjegime për të gjitha makinacionet sekrete, për grindjet e egërsinë e të këqijve? Me fjalë të tjera këta të liq (negativë) duhet të shkojnë në gjueti të diçkaje, duhet të bëjnë diçka?
“Është kjo që unë e quaj McGuffin. Gjetja është e rëndësishme, pikërisht aty qëndron zbavitja. Në një tregim me spiunazh, McGuffin është ai që ndjek spiunët. Në filmin “Tridhjetë e nëntë shkallë”, spiunët janë vënë në kërkim të formulës për ndërtimin e një motori aeroplani, por gjëja komike është se për McGuffin nuk ka asnjë rëndësi. Në një film titulluar “Notorious” bëj të shkojë Ingrid Bergman në Amerikën e Jugut e të penetrojë në mes të spiunëve gjermanë. Dhe ja pikëpyetja: cila është arsyeja që e ndjekin spiunët? Me fjalë të tjera: cili ishte McGuffin?
Edhe pse kishte kaluar një vit nga Hiroshima, thashë me vete: duhet të ketë kampione urani. Kisha një dyshim të vagët që në ndonjë qoshe ndonjë spiun i ndonjë vendi ndoshta po punonte për të bërë një bombë atomike, ose instrumente për të prodhuar një tjetër. Kështu me Ben Hecht, skenaristin e filmit, shkuam të takonim doktor Millikan të Cal Tech, për t’i bërë një pyetje që për ne ishte banale:
Sa e madhe është një bombë atomike? Doktor Millikan zgurdulloi sytë.
“Doni t’ju arrestojnë? Doni të më arrestojnë edhe mua?”
Po pastaj e mori veten e kaloi një orë me ne duke na treguar se ishte e pamundur të bëhej një bombë atomike. Ne nuk e dinim, që Projekti Manhattan ishte miratuar e doktor Millikan ishte një nga autorët kryesorë”.
– Disa gjetje i keni të mrekullueshme, si njerëz që gjenden papritur në mes të një kortezhi varrimi, ose që humbasin në një Luna Park, ose në një sallë ku mbahet një diskutim politik për t’u fshehur nga ndjekësit, si ju vijnë në mend?
“Shoh rreth e rrotull… Ndonjëherë do e çoj një personazh në spital, ku do të hiqet sikur është i sëmurë, do të shtrihet në një nga ato barelat që përdoren për në sallën e operacionit dhe, para se të përfundojë filmi, do bëj që ta operojnë”.