Në fund të janarit, ndërsa vendet perëndimore përshkallëzuan retorikën e tyre për një “pushtim të afërt” nga Rusia, presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskyy vuri në pikëpytje diçka të tillë gjatë një konferencë për shtyp me gazetarët.
“Unë jam presidenti i Ukrainës dhe i di më mirë detajet,” tha ai pas bisedës së tij telefonike me presidentin amerikan Joe Biden. Unë jam krenar dhe mendoj se edhe shumë ukrainas të tjerë janë krenarë si unë.
Në zgjedhjet presidenciale të vitit 2019, 73 për qind e votuesve mbështetën Zelenskyy. Pavarësisht premtimeve të tij të fushatës për të bashkuar kombin dhe për të sjellë ndryshime rrënjësore në vend, Zelenskyy është larguar nga ajo rrugë, raporton abcnews.al
Gjatë dy javëve të fundit, Zelenskyy ka vazhduar të bëjë thirrje për qetësi dhe ka siguruar qytetarët ukrainas se qeveria e tij e ka situatën nën kontroll. Ai shpalli 16 shkurtin, ditë të unitetit kombëtar dhe u bëri thirrje deputetëve dhe oligarkëve që të kthehen në vend dhe të tregojnë mbështetjen e tyre për kombin ukrainas.
Por përballë narrativave luftarake dhe panikut, të cilat po dëmtojnë ekonominë ukrainase, presidenti ukrainas duhet të ndërmarrë një politikë të jashtme proaktive në interes të të gjithë qytetarëve ukrainas që do të merrte në konsideratë të gjitha çështjet kritike pas përshkallëzimit. Injorimi ose refuzimi i tyre për arsye të dyshimta mund t’i privojë Ukrainës të drejtën e fjalës në një të ardhme, ndërsa vendimet merren në emër të saj nga fuqitë e huaja.
Deri më tani, iniciativat diplomatike ukrainase kanë qenë mjaft dritëshkurtër. Mund të duket zgjuarsi të shfrytëzosh frikën e “një pushtimi të afërt” për të marrë më shumë armë nga Perëndimi ose për të bërë fushatë për sanksione kundër Rusisë. Megjithatë, Ukraina nuk do të shpëtonte falë armëve që mund të ketë marrë nga vendet e tjera, në rast se Rusia do të sulmonte vendin.
Në mënyrë të ngjashme, sanksionet e propozuara nga Perëndimi nuk ka gjasa të konsolidohen ose të dëmtojnë aq sa pretendojnë Rusinë. “Aleanca” me Mbretërinë e Bashkuar dhe Poloninë e shpallur më 1 shkurt është më shumë një marifet publicitar nga kryeministri britanik Boris Johnson, sesa një pakt efektiv që mund të garantojë mbrojtje për Ukrainën.
Jo vetëm që nuk përfshin ndonjë angazhim nga Londra dhe Varshava, por është gjithashtu një arritje e dyshimtë për Ukrainën që t’i bashkohet disa prej qeverive më të djathta në Europë.
Perspektivat e anëtarësimit në NATO gjithashtu duken mjaft të zbehta, pavarësisht nga fakti se fuqitë perëndimore kanë refuzuar kërkesat ruse për ta zyrtarizuar atë. Siç tha Zelenskyy për anëtarësimin në NATO, “Unë kurrë nuk shkoj për vizitë diku nëse nuk jam i ftuar. Nuk dua të ndihem inferior, një person i dorës së dytë.”
Një nga arritjet e dukshme ruse të vitit të kaluar është se çështja e anëtarësimit të Ukrainës në NATO është bërë edhe më toksike dhe përçarëse. Tani ka edhe më shumë dyshime nëse pranimi i Ukrainës nuk do t’i bënte të gjitha vendet e tjera të NATO-s më pak të sigurta, raporton abcnews.al
Është gjithashtu gjithnjë e më e qartë se një pasardhës i Putinit, sado progresiv apo demokratik që të jetë ai, do ta cilësonte anëtarësimin e Ukrainës në NATO si një kërcënim.
Por ka 3 skenarë për planin afatgjatë.
E para është një humbje poshtëruese për Rusinë dhe humbja e statusit të saj të fuqisë së madhe në Euroazi.
Kjo ka qëne shpresa e lëvizjes nacionaliste ukrainase, pasi anëtarët e saj duan që Ukraina të luftojë për sovranitetin e saj. Problemi është se nacionalistët ukrainas nuk u intereson se çfarë do të sakrifikonin shumica e ukrainasve, vetëm për të shkatërruar Rusinë.
Skenari i dytë është një marrëveshje ndërkombëtare për neutralitetin ukrainas ose i ashtuquajturi “finlandizimi” i Ukrainës, i cili i referohet vendimit historik të Finlandës jo për t’u bashkuar me Europën, por për të shmangur armiqësinë ndaj Rusisë duke mos u anëtarësuar në NATO.
Problemi është se ky propozim është i pazbatueshëm dhe ka pak besim ndërkombëtar se Kremlini do të përpiqej për një status neutral, por sovran të Ukrainës. Ukraina ka nevojë për garanci më të forta se një traktat që mund të prishet nga Rusia në çdo moment.
Kështu që e vetmja zgjidhje duket skenari i tretë, i cili do të kërkonte ndërtimin e një strukture sigurie gjithëpërfshirëse për të gjithë Europën që do të përfshinte si Ukrainën ashtu edhe Rusinë.
Kjo mund të nisë nga konsultime të rregullta rajonale për sigurinë, ndërtimin e normave të reja të sjelljes ndërmjet fuqive të mëdha, aleatëve të tyre dhe zhvillimin e garancive të detajuara shumëpalëshe të sigurisë, të riafirmuara nga masat e gjera të kufizimit ushtarak dhe të transparencës për ndërtimin e besimit.
Detajet e një strukture të tillë janë paraqitur tashmë në një propozim gjithëpërfshirës nga një grup i madh ekspertësh joqeveritare nga SHBA, BE, Rusia dhe pesë vende të “shfrytëzuara” midis Rusisë dhe NATO-s, përfshirë Ukrainën.
Një marrëveshje e tillë mund të krijojë hapësirë të përbashkët sigurie dhe ekonomike nga Lisbona (ose edhe Vankuveri) në Vladivostok, siç kanë shpresuar disa në fund të Luftës së Ftohtë. Është në interesin jetik të Ukrainës që të jetë ndër iniciatorët dhe pjesëmarrësit aktivë të këtij procesi dhe të formësojë rezultatet e tij.
Rivendosja e statusit të Ukrainës do të ishte një hap i parë i domosdoshëm, i cili do të kërkonte ndryshimin e kushtetutës së Ukrainës. Në vitin 2019, mes përpjekjeve të dëshpëruara të Poroshenkos për t’u rizgjedhur, qëllimi i “integrimit euroatlantik” u përfshi në kushtetutë.
Ndërsa ky ndryshim kushtetues ishte i ligjshëm, ai nuk ishte legjitim, për shkak të përçarjes politike në vend. Jo më pak e rëndësishme, Ukraina gjithashtu ka nevojë për një qasje më konstruktive ndaj marrëveshjeve të Minskut, zbatimi i të cilave ka ngecur për shtatë vite.
Kjo do të kërkonte negociata të drejtpërdrejta me përfaqësuesit e rajoneve separatiste në Donbas, të cilat do të legjitimoheshin në zgjedhje. Do të kërkonte gjithashtu që Kievi të ndryshojë qasjen e tij “fillimisht kufiri, më pas zgjedhjet”, në të cilin ai kërkon rimarrjen e kontrollit të plotë mbi kufijtë e Ukrainës përpara se të njohë çdo zgjedhje në rajonet e shkëputura.
Si Rusia ashtu edhe separatistët e mbështetur nga Rusia po e refuzojnë këtë sekuencë ngjarjesh sepse mendojnë se kjo do t’i lejonte Ukrainës të rimerrte autoritetin e saj me forcë, gjë që do të çonte në diskriminim, shtypje dhe dëbim të qindra mijëra qytetarëve ukrainas që perceptohen si të tillë.
Në një intervistë, Oleksiy Danilov, sekretari i Këshillit të Sigurisë Kombëtare dhe Mbrojtjes së Ukrainës, pohoi se marrëveshjet nuk mund të zbatohen sepse shoqëria ukrainase mund të mos i pranojë ato dhe Rusia mund të shfrytëzojë situatën e brendshme që mund të çojë në “shkatërrimin e vendit”.
Në të vërtetë, falë vonesës së qëllimshme në zbatimin e marrëveshjeve, ato nuk janë aq të njohura sot sa ishin në vitin 2015. Megjithatë, shumica e ukrainasve ende besojnë se do të duhet të bëhen kompromise për të arritur paqen.
Një nga arsyet kryesore për mungesën e progresit me marrëveshjet e Minskut nuk është vetëm frika midis politikanëve ukrainas nga dhuna nacionaliste, por edhe ndryshimi në zgjedhje sapo miliona ukrainas të izoluar në rajonet e shkëputura t’i bashkohen elektoratit kombëtar. Ata nuk kanë gjasa të mbështesin as Zelenskyy, as opozitën nacionaliste.
Një nga zgjidhjet mund të ishte shtrirja e statusit special në të gjithë territorin e Donbasit dhe jo vetëm në territoret që janë në kontrollin separatist, gjë që u sugjerua nga Enrique Menendez, një aktivist civil dhe humanitar ukrainas nga Donetsk.
Por diçka e tillë mund të shkaktojë zemërim te ukrainasit. Megjithatë, një lëvizje e tillë në fakt do të zbehte ndjenjat pro-ruse, pasi njerëzit besnikë ndaj Ukrainës do të ishin gjithashtu pjesë e votimit dhe vendimmarrjes në administratën lokale dhe do ta bënte shkëputjen shumë më të vështirë.
Lidershipi politik ukrainas nuk duhet të kërcënojë se do të nxisë një revoltë nacionaliste. Në fund të fundit, këto kërcënime nuk kanë të bëjnë me marrëveshjet e Minskut në vetvete, por me ndonjë kompromis me Rusinë që do të kalonte vijat e shumta të kuqe të segmenteve nacionaliste të elitës politike dhe shoqërisë civile të Ukrainës.
Zbatimi i marrëveshjeve të Minskut nuk do të thotë kapitullim i Ukrainës, por i një projekti të pamundur të ndërtimit të një kombi në Ukrainë, i drejtuar nga një pakicë e zëshme nacionaliste. Është një projekt që parashikon përjashtimin e qytetarëve ukrainas të cilët dëshirojnë të ruajnë gjuhën e tyre amtare ruse në sferën publike, të mbështesin arritjet dhe historinë e Ukrainës Sovjetike dhe të kenë marrëdhënie miqësore me Rusinë.
Zbatimi i marrëveshjeve të Minskut do të thotë njohje dhe mbrojtje institucionale e diversitetit politik midis ukrainasve, shumë prej të cilëve nuk janë dakord me “zgjedhjet” që nga viti 2014. Udhëheqja ukrainase duhet të kërkojë mbështetje nga aleatët e saj perëndimorë për të bashkëpunuar drejt një konsensusi kombëtar për marrëveshjet e Minskut.
Një pozicion i konsoliduar perëndimor do të dekurajonte segmentin nacionalist të shoqërisë civile, i cili është i varur nga Perëndimi për financim, nga mbështetja e çdo veprimi përçarës kundër një nisme të tillë. Kievit do t’i duhet gjithashtu të ndryshojë diskursin dominues për luftën në Donbas dhe të fillojë rishikimin e politikave diskriminuese dhe antidemokratike, veçanërisht ato që lidhen me gjuhën dhe historinë.
Ai gjithashtu duhet të kërkojë ndihmë ndërkombëtare, kredi dhe investime për të ndihmuar në rindërtimin dhe riintegrimin e rajonit të Donbasit dhe nxitjen e zhvillimit ekonomik në të gjithë vendin. Nëse Zelenskyy do të ishte në gjendje të realizonte diçka të tillë për të zgjidhur krizën aktuale është ende në pikëpyetje.
Duke mos pasur asnjë parti të vërtetë, asnjë lëvizje popullore, madje as një ekip koherent pas tij, ai nuk ka arritur të ndryshojë tendencat e radikalizimit nacionalist të qeverisë së Poroshenkos dhe madje ka përshkallëzuar disa prej tyre.
Ai ka hyrë në të njëjtën grackë të paraardhësit të tij dhe ka bqrë të njëjtat gabime duke u dorëzuar përpara presioneve nga klanet oligarkike, segmenti nacionalist i shoqërisë civile dhe Perëndimit.
Por prej kohësh Zelenskyy po përpiqet të ndryshojë strategjinë e tij. Ajo që do të forconte fuqinë e tij është arritja e paqes së qëndrueshme dhe zgjidhja e problemeve më urgjente politike të vendit që po pengojnë vendin nga zhvillimi socio-ekonomik.
Ai mund të mbajë premtimet e fushatës për një unitet kombëtar të vërtetë dhe gjithëpërfshirës dhe imazhit që ai ndërtoi me shumë kujdes rreth figurës së tij.
